4. Ngo^i Nha` Phi'a Ma(.t Tro+`i Mo.c

Phan Tha'i Ye^n

Chuye^'n bay Korean Airlines ve^` tre^~ ho+n li.ch tri`nh. No+i nha^.n ha`nh ly' cu?a phi ca?ng DDa` Na(~ng no'ng bu+'c cha^.t cho^.i ca`ng ngo^.t nga.t ho+n vi` ha`nh kha'ch cu?a va`i chuye^'n bay bi. do^`n la.i ddang no^n no'ng cho+` ddo+.i. Ho. dda so^' la` Vie^.t Kie^`u ve^` tha(m gia ddi`nh hay thu+o+ng nha^n tu+` Nam Ha`n la^'n cha^n nhau ddi ti`m nguo^`n lao ddo^.ng re?. Ba^`y ngu+o+`i tha hu+o+ng sang tro.ng, ha(m ho+? dda^?y tu+`ng xe ha`nh ly' cha^'t cao ve^` phi'a cu+?a kie^?m soa't.

Cha`ng thanh nie^n vo+'i tu'i ha`nh ly' tre^n vai ddu+'ng kie^n nha^~n o+? go'c pho`ng ddo+.i cu`ng co^ ba.n ga'i. Co^ ga'i Ta^y phu+o+ng vo'c da'ng thanh tu', ma('t xanh to'c va`ng, ddu+'ng ca.nh ngu+o+`i ba.n trai Vie^.t. Co^ cu+o+`i pha^'n khi'ch, la. lu`ng nhi`n ve^` phi'a dda'm ddo^ng chen la^'n sau va'ch ki'nh cho'i na('ng be^n ngoa`i. Ha`ng ca^y be^n ngoa`i phi ca?ng la' to xanh bo'ng nhu+ nhu+~ng chie^'c qua.t sa('p tha`nh ta^`ng dde^`u dda(.n. Ma`u la' xanh la`m di.u ddi pha^`n na`o a'nh na('ng gay ga('t buo^?i tru+a he` DDo^ng Nam A'. Tha^n nha^n be^n ngoa`i ddu+'ng ngo^`i ho^?n ddo^.n, ngo'ng nhi`n cho+` ddo+.i. Bo'ng ho. du+o+'i ha`ng hie^n to^'i sa^~m la.i vi` ne^`n na('ng tru+a cho'i chang.

Cha`ng thanh nie^n nha^.n ha`nh ly' ro^`i ddu+a ba.n ga'i nha^.p va`o ddoa`n ha`nh kha'ch ddi ve^` phi'a cu+?a kie^?m soa't. Ho. e de` bu+o+'c qua ha`ng ra`o ngu+o+`i o^`n a`o dde^'n so^? sa`ng ddang cho^`m kie^'m tha^n nha^n hoa(.c ddo'n mo+`i kha'ch doanh thu+o+ng cu?a ha~ng xu+o+?ng trong khu vu+.c. Nhu+~ng ta^'m ba?ng ca^`m tay ddu? co+? vie^'t ba(`ng tie^'ng Anh, tie^'ng Hoa, tie^'ng DDa.i Ha`n la lie^.t te^n ngu+o+`i chen la^~n te^n co^ng ty, loay hoay ro^'i ma('t.

DDu+'ng ro+`i kho?i dda'm ddo^ng, me. Nu+o+ng va` be' Eidan ngo^`i tre^n vai bo^' Hiroshi ngo'ng cho+` ngu+o+`i tha^n. Nu+o+ng dda~ ga(.p Roya hai na(m tru+o+'c, di.p vo+. cho^`ng ddi du li.ch tha(m ba` con o+? My~. DDa(ng xoa dda^`u be' Eidan.

- Roya vo+'i cha'u ga(.p di` va` chu' Hiroshi o+? Boston hai na(m tru+o+'c be' co`n na(`m trong bu.ng me. the^' ma` gio+` dda^y dda~ leo le^n vai bo^' ngo^`i.

Do.c theo con ddu+o+`ng tu+` phi tru+o+`ng va`o tha`nh pho^' tha(?ng ta('p ha`ng ca^y ba`ng xanh um la'. Tre^n ddu+o+`ng ta^'p na^.p ngu+o+`i ddi, xe dda.p, xe ga('n ma'y, xe ho+i xao xa'c ngu+o+.c xuo^i. Hi`nh a?nh chu+a quen ma` sao trong lo`ng DDa(ng nga^.p tra`n bao no^~i bo^`i ho^`i xao xuye^'n. DDi va`o lo`ng que^ hu+o+ng chu+a mo^.t la^`n ga(.p ma(.t ma` cha`ng ngo+~ nhu+ ddang tu+` mo^.t mo^.ng mi. na`o ddo' tro+? ve^`.

Xe cha.y qua khu pho^' ddo^ng ro^`i ngo+.p gio' qua ca^`u bo? la.i sau lu+ng ha`ng phu+o+.ng ddo? ru+.c ven so^ng. Ngoa'i nhi`n nhu+~ng ca`nh phu+o+.ng dda^`y hoa tha('m nghie^ng mi`nh la dda` soi bo'ng tre^n do`ng nu+o+'c, DDa(ng no^n nao nghi~ dde^'n xa^'p hi`nh cu~ Me. va^~n a^'p u? giu+~ gi`n. Nhu+~ng go^'c phu+o+.ng gia` theo na(m tha'ng co`n ddo+m bo^ng cho tha('m tu+`ng mu`a ha. ddo?. Do`ng nu+o+'c cho+? chuye^n xa'c hoa ta`n u'a va^~n la(.ng lo+` tro^i nhu+ mo^.t u+o+'c nguye^`n.

Qua~ng ddu+o+`ng DDa` Na(~ng ddi Ho^.i An cha.y do.c theo bie^?n mie^n man so'ng nu+o+'c o^m bo+` ca't tra('ng. Roya nga^y nhi`n khoang tro+`i ma^y tra('ng tu+o+?ng chu+`ng ddang la dda` bay ve^` vu`ng bie^?n que^ hu+o+ng Santa Barbara thuo+? nguye^n so+, ca't, na('ng, gio', so'ng va` bo'ng du+`a hoang da.i. Eidan ddu+o+.c me. a(?m ngo^`i tre^n ba(ng tru+o+'c thi?nh thoa?ng la.i ngoa'i nhi`n mi?m cu+o+`i vo+'i Roya co' le? vi` ma'i to'c va`ng la. ma('t. Na`ng ddu`a vo+'i ba`n tay bu. ba^?m cu?a be' Eidan vi'u tre^n vai me.. Roya nghe DDa(ng ke^? kha' nhie^`u ve^` nhu+~ng tha`nh co^ng kinh doanh cu?a ngu+o+`i dda`n ba` ngo^`i tru+o+'c ma(.t mi`nh nhu+ng ky? nie^.m hai na(m tru+o+'c o+? Boston dda~ khie^'n na`ng muo^'n ti`m hie^?u the^m ve^` ba`, ro^`i ca`ng ki'nh tro.ng ho+n.

Kho^ng la^u sau nga`y Roya va` DDa(ng chi'nh thu+'c he.n ho` nhau, ngu+o+`i di` cu?a DDa(ng tu+` Vie^.t Nam sang tha(m gia ddi`nh ghe' tha(m cha'u ddang tru' ho.c o+? Boston. Phong tha'i tu+. tin, kha? a'i cu`ng tie^'ng My~ no'i ra^'t ddu'ng gio.ng cu?a ba` khie^'n Roya dde^? y'. Cu`ng tho+`i gian ddo', thu? tu+o+'ng
cu?a chi'nh quye^`n Co.ng sa~n Vie^.t nam ghe' tha(m DDa.i ho.c Yale. Kho^ng he.n ma` DDa(ng va` Roya vo+'i di` Nu+o+ng bi. ke.t giu+~a cuo^.c bie^?u ti`nh ddo`i ho?i nha^n quye^`n cho Vie^.t nam tru+o+'c co^?ng tru+o+`ng DDa.i ho.c vo+'i ru+`ng co+` va`ng cu?a mie^`n Nam tru+o+'c 75. Va`i sinh vie^n vi` dda.p nga~ ra`o ca?n qui ddi.nh vu`ng bie^?u ti`nh dde^? tie^'n va`o trong khuo^n vie^n tru+o+`ng bi. ca?nh sa't ba('t giu+~. Trong lu'c gia(`ng co ho. bo^'i ro^'i tha? hai la' co+` va`ng na(`m cho?ng cho+ tre^n ma(.t dda^'t. Di` Nu+o+ng xuo^'ng ddu+o+`ng, bu+o+'c ba(ng qua ra`o ca?n. Ba` cu'i nha(.t hai ta^'m co+` va`ng, tri.nh tro.ng qua`ng mo^.t ta^'m le^n vai ngu+o+`i sinh vie^n Vie^.t nam bi. co`ng tay, o^m anh no'i lo+`i khuye^'n khi'ch ro^`i hu+o+'ng ve^` dda'm ddo^ng giu+o+ng cao ngo.n co+` co`n la.i tung bay trong gio'. Hi`nh a?nh ngu+o+`i thai phu. Vie^.t nam tinh anh ca? quye^'t ddu+'ng du+o+'i co+` bay o+? hoa`i trong tri' nho+' Roya. Tre^n ddu+o+`ng ve^` ho^m ddo', hi`nh nhu+ ai na^'y dde^`u co^' ne'n xu'c ddo^.ng cu?a mi`nh cho to+'i khi DDa(ng le^n tie^'ng.

- Cha'u tu+. ha`o ve^` di` qua'! Di` dda~ no'i chi vo+'i anh cha`ng sinh vie^n bi. ca?nh sa't ba('t giu+~?

- So^'ng he^'t cho nhu+~ng gi` mi`nh tin tu+o+?ng, cu+u mang. Cha^'p he^'t va` so^'ng thu+o+ng ddo+`i. DDu+`ng so+. ha?i du` trong ba^'t cu+' ca?nh huo^'ng na`o.

Nu+o+ng thi` tha^`m ca^u tra? lo+`i nhu+ dda~ no'i vo+'i chi'nh mi`nh ga^`n suo^'t cuo^.c ddo+`i. Ho+n ba mu+o+i na(m Nu+o+ng mo+'i nhi`n tha^'y la.i ma`u co+` khie^'n na`ng qua' xu'c ddo^.ng muo^'n so+` na('m la^'y no' nhu+ so+` na('m pha^`n ddo+`i qua vo+'i ta^'t ca? ky? nie^.m, ky' u+'c, kho'c cu+o+`i. Xu'c ddo^.ng ho+n la` lu'c ngu+o+`i ca?nh sa't My~ giu'p Nu+o+ng an toa`n bu+o+'c qua lo+'p ra`o ca?n ddo^? na(`m ngo^?n ngang tre^n ddu+o+`ng. Su+. kha'c nhau giu+~a pha'p quye^`n va` ba.o quye^`n vu+`a the^? hie^.n mo^.t ca'ch ro~ ra`ng. Nha^n quye^`n chi? hie^.n thu+.c, tha(ng hoa vo+'i mo^.t ne^`n pha'p quye^`n thu+.c su+. cu?a da^n, do da^n, va` vi` da^n.

Xe ve^` to+'i Cu+?a DDa.i. Di` Nu+o+ng chi? ve^` phi'a cuo^'i da~y kha'ch sa.n sang tro.ng.

- Ca(n cu+' Ha?i Qua^n cu?a cha cha'u DDa(ng tru+o+'c ba?y la(m o+? cuo^'i cu+?a bie^?n, gio+` dda^y dda~ xa^y kha'ch sa.n. Khu nghi~ ma't cu?a chu' Hiroshi qua?n ly' thi` na(`m rie^ng phi'a be^n kia cu+?a bie^?n. Nga`y mai mi`nh se~ ddi ca-no^ ra ddo'.

Ve^` dde^'n nha`, DDa(ng ddu+'ng nga^?n nhi`n ngo^i nha` co^?, la^'p la('ng khoa?ng sa^n ga.ch la^'m ta^'m na('ng.

Anh nhu+ bi. ho+'p ho^`n, kho^ng nghe ca? tie^'ng tra^`m tro^` khen ngo+.i cu?a co^ ba.n ga'i.

DDa^y ro^`i! Ne^'p nha` xu+a va^~n la`m ma('t me. long lanh mo^~i khi nha('c to+'i. Ma'i co^?ng cha`o khe'p ho+` va` sa('c tha('m cu?a nhu+~ng chu`m hoa ddo? co' da'ng hi`nh cu?a tra'i tim cho du` ra.n vo+~ va^~n nhu+ mo^.t u+o+'c he.n tro+? ve^`.

Anh xu'c ddo^.ng nhi`n ba`n tho+` dda(.t giu+~a pho`ng kha'ch nghi ngu't kho'i hu+o+ng sau ma`n tru+o+'ng lie^~ng. Be^n va'ch pho`ng treo ta^'m hi`nh ro.i lo+'n chu.p ba` ngoa.i vo+'i hai con ga'i Nu+o+ng, Nhi. Co' le~ hi`nh ddu+o+.c chu.p chi? va`i tha'ng tru+o+'c tha'ng Tu+ ba?y la(m. Anh thi'ch thu' nhi`n a?nh me. Nhi duye^n da'ng, ma?nh mai chu+a ?co' da, co' thi.t? nhu+ bo^' va^~n ddu`a. Di` Nu+o+ng co`n la` mo^.t thie^'u nu+~ chu+a qua tuo^?i tra(ng tro`n, ma('t sa'ng nhu+ sao.

Nhi`n ba ngu+o+`i tha^n tu+o+i cu+o+`i be^n nhau, lo`ng DDa(ng da^ng le^n no^~i xu'c ddo^.ng die^.u ky`. Ba ngu+o+`i dda`n ba`. Ba ddo^i ma('t dde.p. Va` bie^'t bao no^~i trua^n chuye^n tra~i da`i giu+~a ma^'y cha(.ng tuo^?i ddo+`i ca'ch bie^.t. DDo^i ma('t ngu+o+`i dda`n ba` Vie^.t Nam. Ma('t Me. tha hu+o+ng ru+ng ru+ng no^~i nho+' nha`. A'nh ma('t ngo.c lan trong vu+o+`n khuya tho+m bo'ng tra(ng va`ng. DDa(ng nghi~ to+'i a'nh ma('t cha^'t chu+'a sa('c ma`u ky? nie^.m trong truye^.n vie^'t cu?a Bo^'. DDo^i ma('t co' a'nh nhi`n cong nhu+ ca'nh la'. Nhu+~ng ddo^i ma('t sa^u la('ng a^m tha^`m, so^'ng can dda?m vo+'i pha^.n ddo+`i mi`nh. Cha`ng muo^'n ddu+o+.c la('ng nghe, ti`m bie^'t no^~i vui hay nie^`m cay dda('ng tie^`m ta`ng sau a'nh ma('t dde.p, bi`nh tha?n tuye^.t vo+`i.

Tro+`i dda~ va`o khuya. Be^n ngoa`i cu+?a so^?, a'nh sa'ng va`ng huye^`n hoa(.c nhu+ lu.a tra?i mi.n ma`ng le^n vu+o+`n dde^m. DDa(ng mo+? cu+?a bu+o+'c ra sa^n. Cha`ng chu+a he^` tha^'y va^`ng tra(ng na`o sa'ng nhu+ tra(ng dde^m nay. A'nh va`ng lo'ng la'nh u+o+'t tre^n vo`m bo'ng la' say ngu? im li`m. Cha`ng cha^.m bu+o+'c la('ng nghe tie^'ng dde^m quanh mi`nh. Tu+` ca'nh hie^n nha` tie^'ng nha.c nhe. nha`ng nu+o+ng

theo gio' da(.t di`u. Gio.ng ha't lie^u trai la~ng dda~ng mo+ ho^` quye^.n lu+o+'t trong dda(`m tha('m hu+o+ng dde^m. Di` Nu+o+ng ngo^`i ye^n la(.ng nghe nha.c tu+` chie^'c ma'y nho? ca^`m tay. Di` ngo^`i nhi`n tra(ng. Chie^'c ghe^' xi'ch ddu khe~ lay ddo^.ng la`m a'nh tra(ng ho^` nhu+ long lanh trong ddo^i ma('t mo+? lo+'n.

Di` Nu+o+ng nhi'ch ngu+o+`i chu+`a cho^? tre^n chie^'c ghe^' xi'ch ddu ro^.ng.

- DDa(ng ngo^`i xuo^'ng dda^y ddi. La^u la('m ro^`i di` kho^ng co' di.p chuye^.n tro` vo+'i cha'u.

- Ba`i ha't di` ddang nghe hay qua'. Ha^`u nhu+ ngu+o+`i lo+'n cu`ng tho+`i ba me. cha'u ai cu~ng thi'ch nghe nha.c Tri.nh Co^ng So+n.

- Ba me. cha'u lo+'n le^n, go'p ma'u va` nu+o+'c ma('t trong chie^'n tranh. Di` nho? tuo^?i ho+n, khi vu+`a lo+'n thi` chie^'n tranh cha^'m du+'t, nhu+ng pha?i so^'ng hu+'ng chi.u tru+.c tie^'p ca'i me^.nh he^. ?gia?i pho'ng? i` a.ch dde` le^n phi'a thua tra^.n cu?a xa~ ho^.i. Trong chie^'n tranh, ti`nh ca TCS ha't le^n ddu+o+.c ti`nh tu+. chia xa ddo^? vo+~ cu?a que^ hu+o+ng va` nhu+~ng tha^'t thoa't ngo'ng tro^ng cu?a ti`nh ye^u ba(`ng ta^'t ca? su+. trau chuo^'t co' the^? co' ddu+o+.c cu?a ngo^n tu+`?Khi hi`nh a?nh a^m vo.ng trong nha.c la` ky? nie^.m cu?a chi'nh mi`nh thi` su+. ca?m tho^ng se~ to+'i, sa^u la('ng dda^.m dda`.

Gio.ng di` Nu+o+ng va('ng xa nhu+ tie^'ng tu+. tra^`m. DDa~ bao na(m ro^`i ma` tie^'ng gio' tho^?i buo^`n qua ha`ng phi lao va^~n la~ng dda~ng tre^n tu+`ng do`ng nha.c. Nghe la.i ba`i ha't cu~ nhu+ nghe bu+o+'c cha^n mi`nh tro+? ve^` ma'i nha` xu+a, thu xe^'p hong pho+i la.i mo+' ta`n y co`n vu+o+'ng va^'t ho+i ha'm ye^u thu+o+ng nga`y cu~. Ngu+o+`i dde^? la.i cho to^i tie^'ng nha.c va`ng ro^`i bo? ddo' ma` ddi. To^i o+? la.i, so^'ng mo^.t mi`nh, thu+o+ng nho+' mo^.t mi`nh. DDi ve^` mo^.t mi`nh tre^n tu+`ng chuye^'n ddo` do.c ra cu+?a bie^?n mo^~i nga`y. Nga`y nha^.n thu+ tu+` phu+o+ng xa, to^i dda~ kho^ng nga^`n nga.i mo^.t chuye^'n ddi. So^'ng he^'t, cho he^'t, ro^`i ba(`ng lo`ng vo+'i so^' pha^.n mi`nh. Ti`nh ye^u vo+'i Hiroshi to+'i muo^.n ma`ng nhu+ng cha(?ng co' tai u+o+ng. Cuo^.c so^'ng mo+'i tro`n ve.n u+o+'c mo+. Ba~i bie^?n Cu+?a DDa.i tra`n nga^.p tie^'ng con cu+o+`i ddu`a vo+'i so'ng. DDe^m tra(ng sa'ng, ngo^`i be^n lo`ng bi`nh ye^n to^i la('ng nghe tu+`ng ba`i ha't cu~. To^i a^'m e^m trong lo`ng Pho^' Co^?, trong ngo^i nha` xu+a cha^'t dda^`y ky? nie^.m.

Ngu+o+`i thanh nie^n ngo^`i la(.ng nhi`n ma('t di` lo'ng la'nh le^. vui. Ho. ngo^`i la('ng nghe tu+`ng ca^u ha't la~ng dda~ng kho'i su+o+ng. O^m lo`ng dde^m nhi`n va^`ng tra(ng mo+'i ve^`...

Tie^'ng Eidan kho'c tro+? gia^'c vo.ng ra. Di` Nu+o+ng ddu+'ng da^.y vu+`a lu'c Roya a(?m cha'u co`n nhe` ngu? tre^n vai bu+o+'c ra hie^n nha`. Di` Nu+~ ddu+'ng da^.y, trao cho DDa(ng chie^'c ma'y nho? va^~n ddang tha? ra tie^'ng ha't lie^u trai tra^`m buo^`n.

- Hai cha'u ddu+`ng thu+'c qua' khuya, sa'ng mai di` ddu+a ra cu` lao Cha`m tha(m dda?o...

Be' Eidan thu+'c gia^'c kho^ng tha^'y di` la` anh cha`ng tre`o xuo^'ng giu+o+`ng, kho'c lo'c ti`m me. ngay.

Di` Nu+o+ng a(?m con bu+o+'c va`o nha` trong.

DDo^i ti`nh nha^n ngo^`i be^n nhau trong tie^'ng nha.c tra^`m buo^`n huye^`n quye^.n va`o dde^m. DDa(ng tha? ho^`n theo tie^'ng nha.c. Roya thoa'ng nhi`n anh ro^`i tha? ma('t ve^` phi'a dda^`m so^ng ngu't nga`n tra(ng nu+o+'c giao ho`a. Trie^`n do^'c chu'i da`i xuo^'ng bo+` nu+o+'c nghie^ng nghie^ng bo'ng tra(ng lay la('t vo^ va`n khie^'n na`ng tu+o+?ng chu+`ng nhu+ ddang che^nh ve^nh tre^n dda^`u ngo.n so'ng. Ky? nie^.m nhu+~ng la^`n theo me. ddi ta('m bie^?n dde^m o+? que^ nha` Santa Barbara tho+`i tho+ a^'u cho+.t tro+? ve^` khie^'n ma('t na`ng cay. DDa(ng o^m ngu+o+`i ye^u tu+.a va`o vai mi`nh, vo^~ ve^`. Roya ngu+o+'c nhi`n DDa(ng.

- Nha.c buo^`n qua', khie^'n em nho+' me., ro^`i nho+' to+'i ba`i ha't me. thu+o+`ng nghe mo^~i nga`y.

Bie^?n nga`y xu+a, dde^m tra(ng sa'ng. Thuo+? me. sinh tho+`i theo cho^`ng phie^u da.t tu+` New Orleans to+'i sinh so^'ng no+i vu`ng bie^?n xanh ca't tra('ng Santa Barbara. Giu+~a so'ng vo^~ ra.t ra`o ba` ngo^`i nghe to+'i nghe lui ha(`ng gio+` ba`i The House of the Rising Sun. Tie^'ng dda`n thu`ng ro+'t ra~ ro+`i le^n a^m giai organ tra^`m buo^`n, dda(.c qua'nh gio.ng ca tho+? than ve^` nhu+~ng ca?nh ddo+`i tuo^?i tre? na't tan? There is a house in New Orleans. They call the Rising Sun. And it's been the ruin of many a poor boy. And God, I know I'm one. My mother was a tailor. She sewed my new bluejeans. My father was a gamblin' man. Down in New Orleans? Oh mother tell your children. Not to do what I have done . Spend your lives in sin and misery. In the House of the Rising Sun? Well, I got one foot on the platform. The other foot on the train. I'm goin' back to New Orleans. To wear that ball and chain? Co' mo^.t ngo^i nha` nhu+ the^' o+? New Orleans, ngu+o+`i ta go.i la` Rising Sun. Cho^'n ddie^u ta`n cu?a dda'm tre? kho^'n cu`ng, va` Chu'a o+i! to^i bie^'t mi`nh cu~ng la` mo^.t ddu+'a trong ba^`y. Me. la` tho+. may, ba` tu+`ng may cho to^i nhu+~ng chie^'c bluejeans mo+'i. Co`n cha la` mo^.t ga~ ba.c ba`i, vu`i cho^n ddo+`i mi`nh o+? New Orleans. Me. o+i, ha?y ba?o ca'c con cu?a me. ddu+`ng bao gio+` la`m ddie^`u con dda~ da^~m qua. So^'ng ddo+`i to^.i lo^~i, kho^'n kho' trong Ngo^i Nha` Ma(.t Tro+`i Mo.c, the House of the Rising Sun... Tho^i dda`nh, mo^.t cha^n bu+o+'c xuo^'ng the^`m ga, cha^n kia co`n tre^n toa ta`u, to^i quay ve^` la.i New Orleans, ve^` tra cha^n mi`nh va`o mo+' xi'ch xie^`ng... DDa(ng ngo^`i xu'c ddo^.ng la('ng nghe chuye^.n tho+`i tho+ a^'u cu?a ngu+o+`i ye^u.

- Co`n anh, lo+`i ca nhu+~ng ba`i ba`i ha't anh vu+`a nghe cha('c la` hay va` ca?m ddo^.ng la('m?

DDa(ng ga^.t dda^`u. Anh cu~ng nho+' to+'i me. va^~n thu+o+`ng nghe nhu+~ng ba`i ha't cu?a TCS lu'c ba` im la(.ng la`m vie^.c, ma('t nhi`n ra khu vu+o+`n hoa la' xanh tu+o+i, go'c DDo^ng Phu+o+ng cu?a cha me. tre^n vu`ng dda^'t kie^`u cu+ ta^.n vu`ng Ba('c My~. Lo+`i ca nhu+ ma^y ke'o ve^` dda^`y tra`n khung tro+`i ky? nie^.m? Tro+`i buo^ng gio' va` ma^y ve^` ngang be^n lu+ng dde`o. Mu`a xanh la', loa`i sa^u ngu? que^n trong to'c chie^`u. Cuo^.c ddo+`i ddo' lu+?a ddem tie^'ng ca le^n nhu+ than phie^`n. Ba`ng hoa`ng la.c gio' ma^'y mie^`n , tru`ng tru`ng ngoa`i kho+i nu+o+'c le^n so'ng me^`m.

Ngu+o+`i nghe ha^`u nhu+ ai cu~ng ti`m tha^'y bo'ng da'ng mi`nh trong co~i nha.c nhi. nguye^n bo+ pho+` qua(`n qua.i, nha^.t nguye^.t lu+?ng lo+ cu?a ho. Tri.nh. Nhu+~ng ma?nh ddo+`i sum ho.p chia pho^i, ti`m kie^'m la.c nhau, ti`m que^n trong no^~i nho+' tre^n tu+`ng ne?o pho^' ga^`n xa mai mo^.t bie^?n da^u? Ngu+o+`i ti`m dde^'n vo+'i bu+o+'c cha^n a^m tha^`m mu`a ha.. Tu+`ng co+n mu+a tru't la' va` do`ng so^ng cuo^'n ddi. Tay hu+ vo^ ddo^'t ne^'n chie^`u cho+i vo+i le^n cao. Ro^`i do`ng so^ng cu~ng mang theo te^n ngu+o+`i va`o huye^`n thoa.i. Tay hu+ vo^ che da^'u chie^`u qua truo^ng ma^y sa^u. Ro^`i ti`nh ye^u cu~ng qua mau chia ngu+o+`i mo^.t ba~i sa^`u?

Roya tri`u me^'n nhi`n ngu+o+`i ye^u. DDo^i ma('t anh tro+? ne^n xa xa(m lu'c ha't. Tie^'ng ha't thie^.t tha` nghe bi`nh thu+o+`ng ma` thi'ch dde^'n la. lu`ng. Nghe nhu+ tie^'ng lo+`i ke^? le^~, tra^`n ti`nh cu?a ngu+o+`i bo? ddi xa tu+` la^u ddang tre^n lo^'i ti`m ve^` co^.i re^~, la.c lo~ng a^m tha^`m.

- DDa(ng ha't ro~ lo+`i dda~ giu'p em nghe the^m ddu+o+.c pha^`n na`o lo+`i ca. Co`n hie^?u ro~ thi` chu+a, nhu+ng va^~n ca?m nha^.n ddu+o+.c no^~i buo^`n phie^`n tha^.t sa^u la('ng cu?a ba`i ha't.

DDa(ng cu+o+`i nhi`n ngu+o+`i ye^u.

- Trong lo+'p tie^'ng Vie^.t em ho.c gio?i ho+n anh ma` ? Anh va^~n nghi~ la` em dda~ ?ngo^.? ddu+o+.c he^'t y' lo+`i trong nhu+~ng ba`i ha't na`y. Anh nghe ma~i tu+` khi co`n be' ne^n thuo^.c lo+`i lu'c na`o kho^ng hay, nhu+ng hie^?u he^'t y' tu+' thi` cha('c ?co`n khuya. DDa(ng cu+o+`i lo+'n ho+n lu'c nhi`n ne't nhi'u ma`y cu?a Roya? Co`n khuya nghi~a la` co`n la^u, la^u la('m.

Roya ga^.t dda^`u hie^?u ra.

- Va^.y la` ddo^`ng nghi~a vo+'i Te^'t Congo, pha?i kho^ng anh!?

Tie^'ng cu+o+`i khu'c khi'ch cu?a ddo^i ti`nh nha^n ha.nh phu'c chu+`ng nhu+ cha.m tha^'u to+'i vo`m la' khuya lay ddo^.ng tro+? mi`nh. DDe^m ha. va`ng a'nh tra(ng. Tro+`i dda^'t giao ho`a, ho^`n ngu+o+`i tu+o+?ng muo^'n tan loa?ng va`o tra(ng nu+o+'c kho^ng mo^.t pha^n li`a. Co^ ga'i cho+.t ca?m tha^'y tha^.t ga^`n gu?i vo+'i vo+'i vu`ng dda^'t na`y. Na`ng ba^'t gia'c o^m cha(.c la^'y ngu+o+`i ye^u, cuo^.n ngu+o+`i va`o no^~i ha.nh phu'c mo+'i me? ddang tra`o to+'i, a^'m a'p di.u da`ng. Tru+o+'c chuye^'n ddi, la^`n ve^` tha(m gia ddi`nh o+? Santa Barbara, be^n mo^. me. na`ng dda~ gia~i ba`y vo+'i ngu+o+`i nhu+~ng ddie^`u na`ng chu+a no'i vo+'i cha ve^` ti`nh ye^u cu?a na`ng vo+'i mo^.t thanh nie^n Vie^.t Nam. Cuo^.c chie^'n tranh o+? Vie^.t Nam cha^'m du+'t tu+` na(m ba?y la(m ne^'u xe't theo le~ tha('ng ba.i thu+o+`ng ti`nh, nhu+ng trong gia ddi`nh na`ng o+? My~ va^~n co`n a^m i? xung ddo^.t ca? hai phi'a me. cha. Mo^~i la^`n nhi`n tha^'y ngo'n tay tro? bi. cha(.t ddu+'t cu?a ngu+o+`i ca^.u lo+'n hay o^'ng tay a'o pha^'t pho+ cu?a ngu+o+`i em trai ke^' me., na`ng bie^'t la(`n pha^n ranh va^~n co`n ddo'. Hai anh em va^~n chu+a la`m ho`a vo+'i nhau sau ma^'y mu+o+i na(m chie^'n tranh be^n kia Tha'i Bi`nh Du+o+ng dda~ ta`n cuo^.c. Ngu+o+`i anh pha?n chie^'n, tu+. hu?y hoa.i tha^n the^? cha(.t ddu+'t ngo'n tay la?y co` su'ng, tro^'n qua so^'ng be^n Canada ga^`n suo^'t tuo^?i thanh nie^n dde^? kho?i ddi li'nh qua Vie^.t Nam. Ca^.u U't ha(ng ha'i ddi li'nh, ti`nh nguye^.n o+? la.i the^m ma^'y la^`n thay qua^n. Nga`y tro+? ve^`, mo^.t ca'nh tay bo? la.i chie^'n tru+o+`ng dda^u ddo' trong ca'nh ru+`ng DDo^ng Du+o+ng xa xo^i va` cha.m ma(.t ddo+'n ddau vo+'i su+. ruo^`ng bo? khinh khi cu?a xa~ ho^.i, anh em trong gia ddi`nh o+? My~.

Gia ddi`nh be^n cha cu~ng cha(?ng ke'm pha^`n so'ng gio'. La` mo^.t sinh vie^n gio?i o+? DDa.i ho.c Berkley, cha kho^n ngoan tham gia phong tra`o pha?n chie^'n, cha^`y co^'i ti`m ca'ch hoa~n nga`y tru+ng binh dde^? tie^'p tu.c vie^.c ho.c. Ngu+o+`i em trai duy nha^'t cu?a cha thi` cha^'p nha^.n ddi qua^n di.ch qua Vie^.t Nam ro^`i bi. ma^'t ti'ch chi? sau va`i tha'ng ngoa`i chie^'n tru+o+`ng. Cha the^' la` ddu+o+.c chi'nh thu+'c hoa~n di.ch vo+'i ly' do la` con trai mo^.t trong gia ddi`nh. Ha`i co^'t ngu+o+`i em ma~i dde^'n giu+~a tha^.p nie^n ta'm mu+o+i mo+'i ddu+o+.c ti`m tha^'y, khai qua^.t ddem ve^` tu+` khu vu+.c vu`ng nu'i ca^?m tha.ch ga^`n DDa` Na(~ng. Ba` no^.i thu+o+ng con trai u't che^'t ha^?m hiu va('n so^' ne^n thu+o+`ng quay qua ho+`n tra'ch cuo^.c ddo+`i suo^ng se?, tha`nh co^ng cu?a con trai lo+'n. Cha cu~ng ma(.c ca?m kho^ng ke'm ve^` tho+`i gian tham gia pha?n chie^'n cu?a mi`nh, nhu+ng ca'i nhi`n kho^ng thie^.n ca?m ve^` con ngu+o+`i va` dda^'t nu+o+'c Vie^.t Nam cu?a o^ng thi` va^~n the^'.

DDa(ng ba`ng hoa`ng nghe chuye^.n nha` cu?a ngu+o+`i ye^u. Anh ho?i tha(m Roya the^m ve^` ca'i che^'t cu?a ngu+o+`i chu'. Di the^? o^ng ddu+o+.c ddu+o+.c pha't hie^.n trong mo^.t hang nu'i ga^`n ba?n doanh cu?a su+ ddoa`n Thu?y Qua^n Lu.c Chie^'n My~ nga`y tru+o+'c. Co' the^? o^ng bi. qua^n ddo^.i co.ng sa~n mie^`n Ba('c ba('t ddu+o+.c lu'c ho. ta^'n co^ng qua^n My~ va`o di.p Te^'t Ma^.u Tha^n, ro^`i bi. giam ca^`m trong hang nu'i to+'i che^'t.

- Nga`y mai mi`nh no'i chuye^.n na`y vo+'i di` Nu+o+ng, the^' na`o di` cu~ng co' y' kie^'n hay.

- Em mong co' tin la`nh. Grandma va^~n ddau buo^`n sau ga^`n bo^'n mu+o+i na(m. Trong pho`ng ba` chi? ddo^.c nha^'t mo^.t ta^'m hi`nh cu?a chu' trong qua^n phu.c vo+'i ha`ng chu+? ?Love from China Beach?. Grandma ma` tha^'y hi`nh em chu.p no+i chu' na(`m xuo^'ng cha('c la` vui la('m. Nhu+ mo^.t da^'u cha^'m he^'t. Mo^.t chung cuo^.c a^u sa^`u ba` dda`nh pha?i cha^'p nha^.n.

- Anh tin cha('c la` di` Nu+o+ng se~ giu'p em la`m ddu+o+.c vie^.c na`y.

Roya ga^.t dda^`u ca? quye^'t.

- Em cu~ng tin la` nhu+ the^'. I can feel it!

- Va^.y co`n tha(`ng bo^` Vie^.t Nam tro+`i dda'nh cu?a em thi` sao? Lie^.u cha co' cha^'p nha^.n kho^ng?

Na`ng cu+o+`i lo+'n khi nghe DDa(ng bo+?n co+.t, ro^`i nghie^m trang nhi`n ngu+o+`i ye^u.

- Not for him to decide! Di` Nu+o+ng ba^y gio+` la` idol cu?a em vo+'i trie^'t ly' so^'ng tuye^.t vo+`i. Cha^'p he^'t va` so^'ng thu+o+ng ddo+`i.


****

Phan Tha'i Ye^n

Mu.c Lu.c

5. Tro` Chuye^.n Vo+'i Khoa?ng Kho^ng Tru+o+'c Ma(.t

Tuye^`n Linh

TA^.P II - Nu+o+'c Ma('t DDa`n O^ng

Pha^`n 3

01.2.2021 - Ba.n o+i, ho^m nay mi`nh xin ke^? tie^'p cho ba.n nghe nhu+~ng bu+o+'c gian kho' trong cuo^.c ddo+`i ma` mi`nh dda~ tra?i qua nhe'. Nhu+ ba.n dda~ nghe mi`nh ke^? la^`n tru+o+'c ro^`i ddo', phi co+ tu+` Pleiku bay ve^` DDa` Na(~ng du` tru.c tra(.c ddo^i chu't nhu+ng cuo^'i cu`ng cu~ng ha. ca'nh xuo^'ng phi tru+o+`ng DDa` Na(~ng an toa`n. Mi`nh ddu+a tay nhi`n ddo^`ng ho^`, lu'c ba^'y gio+` la` 1h20 chie^`u nga`y 16 tha'ng 2 na(m 1975, mo^.t nga`y vo+'i nhie^`u me^.t mo?i lo a^u. Nghi~ dde^'n su+. co^' ddang xa?y ra o+? phi tru+o+`ng Buo^n Me^ Thuo^.t vu+`a ro^`i, dda^`u o'c mi`nh ca(ng cu+'ng. Ca`ng ca(ng ho+n khi tre^n ddu+o+`ng tu+` phi tru+o+`ng ve^` nha`, mi`nh chu+'ng kie^'n ca?nh ngu+o+`i da^n tu+` Hue^' va` Qua?ng Tri. di ta?n la'nh na.n na(`m la lie^.t tru+o+'c tru+o+`ng trung ho.c DDo^ng Giang Qua^.n 3 DDa` Na(~ng. Kho^ng co`n nghi ngo+` gi` nu+~a, chie^'n tru+o+`ng toa`n mie^`n Nam so^i ddo^.ng ddang hie^.n ro~ tru+o+'c ma('t mi`nh.

Xe ngu+`ng tru+o+'c co^?ng nha`, mi`nh xuo^'ng xe va` cha.y vo^.i va`o nha` thay bo^. ddo^` li'nh ba(`ng qua^`n a'o da^n su+.. Mi`nh nhanh cha^n ddi dde^'n co^?ng tru+o+`ng DDo^ng Giang dde^? ho?i tha(m ba` con ddo^`ng ba`o la'nh na.n tu+` Hue^' va` Qua?ng Tri. va`o. Nhi`n bo^. da.ng le^'ch the^'ch cu`ng ve? ma(.t bo+ pho+` cu?a ca'c ddo^`ng ba`o ti. na.n ma` mi`nh kho^ng ca^`m ddu+o+.c nu+o+'c ma('t. Cha('c ho. bu+~a ddo'i bu+~a no la` ddie^`u kho^ng the^? tra'nh kho?i. Nhu+~ng son qua'nh chie^'u cha(n cu~ng nhu+~ng tra.c ga.o cu+'u ddo'i cu?a da^n ddi.a phu+o+ng se~ ke'o da`i ddu+o+.c bao la^u trong hoa`n ca?nh co+ nho+~ na^`y? Ai ma` bie^'t ddu+o+.c!

Tu+` nha` mi`nh dde^'n Tru+o+`ng Trung Ho.c DDo^ng Giang Qua^.n 3 chi? ca'ch nhau co' ma^'y bu+o+'c, nhi`n ca?nh ddo+`i lu'c ba^'y gio+` nghe qua' nhu+'c nho^'i ddi tho^i. Cho+.t nghi~ dde^'n hoa`n ca?nh cu?a mi`nh, mo^.t ba` vo+. vo+'i 6 ddu+'a con da.i thi` se~ cha.y la'nh na.n o+? dda^u khi kho'i lu+?a ca^.n ke^`? Chie^'n tranh. O^i, chie^'n tranh?! Qua nga`y 03 tha'ng 3 na(m 1975, la.i nghe tin Buo^n Me^ Thuo^.t ma^'t, mi`nh nhu+ ngo^`i tre^n ddo^'ng lu+?a.

DDa` Na(~ng tho+`i ddie^?m lu'c ba^'y gio+` mo.i sinh hoa.t mo+'i nhi`n tu+o+?ng chu+`ng nhu+ bi`nh thu+o+`ng, the^' nhu+ng trong sa^u ki'n, kho^ng ai ba?o ai, dde^`u dda~ chua^?n bi. mo^.t tu+ the^' dde^` pho`ng rie^ng tu+ theo mo^~i ca'ch kha'c nhau. Nhu+ nha` mi`nh cha(?ng ha.n, mi`nh la^'y ca'c tu? go^~ ddu+.ng qua^`n a'o bo? he^'t qua^`n a'o ra ngoa`i, la^.t cho na(`m xuo^'ng ne^`n nha`, ro^`i cha^'t bao ca't dda^`y ki'n va`o trong. Cu+' the^', tu? na^`y va` tu? kia la^.p tha`nh 4 va'ch kie^n co^' na(`m ngay giu+~a ne^`n nha`. pha^`n tre^n no'c cu~ng the^'. No'i to'm la.i, mi`nh la`m tha`nh mo^.t ca(n ha^`m da~ chie^'n ngay trong nha` dde^? cho^'ng ddo+~ bom ro+i dda.n la.c khi co' bie^'n. Mi`nh linh ca?m loa.n la.c dda~ ga^`n ke^` la('m ro^`i. Do ddo', cu~ng ngay tho+`i ddie^?m a^'y, mi`nh quye^'t ddi.nh o+? nha` lie^`u, kho^ng tro+? ve^` ddo+n vi. ddo'ng qua^n ta.i Pleiku nu+~a ma(.c du` dda~ ma~n ha.n phe'p. Ba.n nghi~ coi, vo+'i 6 ddu+'a con da.i nheo nho'c nhu+ mi`nh, ddu+'a lo+'n nha^'t sinh na(m 1964, ddu+'a u't sinh na(m 1973, lo`ng da. na`o mi`nh bo? ro+i me. con chu'ng giu+~a lu'c da^`u so^i lu+?a bo?ng chu+'. Kho^ng co' mi`nh, gia ddi`nh nhu+ ra('n kho^ng dda^`u, la`m sao mi`nh ye^n ta^m ma` ddi ddu+o+.c?

Tru+o+'c ddo', mi`nh cu~ng dda~ pho`ng xa, mua sa(~n ve' ma'y bay Air Vie^.t Nam cho ca? gia ddi`nh ddi ve^` nha` ba` ngoa.i ca'c cha'u o+? Sai Go`n dde^? la'nh na.n, nhu+ng khi dde^'n nga`y ddi, va`o phi tru+o+`ng thi` ho+~i o^i, toa`n ca'c o^ng li'nh bie^.t ddo^.ng qua^n, li'nh du`, li'nh thu?y qua^n lu.c chie^'n nha?y le^n ma'y bay chie^'m cho^~ he^'t. Chu+'ng kie^'n ca?nh ho^~n loa.n ddo', mi`nh tha^'y la` kho^ng xong ro^`i, vo^ phu+o+ng, ne^n quay ve^` nha` la`m ta.m ha^`m tru' a^?n da~ chie^'n la` va^.y. Mi`nh cu~ng dda~ gia?i thi'ch vo+'i vo+. mi`nh ly' do ta.i sao lu'c ba^'y gio+` mi`nh la.i cho.n gia?i pha'p tru. la.i a^?n na^'p ta.i nha`, kho^ng ddi di ta?n. Mi`nh tha^'y ca'c con mi`nh co`n nho? qua', kho^ng the^? na`o mi`nh co' the^? ba?o ve^. ddu+o+.c chu'ng ne^'u cu+' cuo^'n theo do`ng ngu+o+`i di ta?n nhu+ tha'c lu~ kia. Nga`n su+. ru?i, mo^.t su+. la`nh.

~~oo0oo~~

Sa'ng nga`y 27 tha?ng 3 na(m 1975, tha`nh pho^' DDa` Na(~ng lo^. ro~ ca?nh loa.n la.c, nha` na`o nha` na^'y dde^`u ddo'ng kho'a cu+?a ki'n, ngoa`i ddu+o+`ng pho^' ngu+o+`i cha.y u`n u`n ti`m ddu+o+`ng la'nh na.n thoa't tha^n. Do`ng ngu+o+`i di ta?n mo^~i lu'c mo^.t ddo^ng, nha^'t la` lo^'i ra ba~i bie^?n Tie^n Sa, ngu+o+`i ddo^ng nhu+ kie^'n. Trong khung ca?nh ho^~n ddo^.n ho^m ddo' tre^n ddu+o+`ng pho^', so+` so+` ban nga`y ma` va^~n xa?y ra chuye^.n cu+o+'p bo'c gie^'t ngu+o+`i, ha~m hie^'p da~ man. Tha^.m chi', ngay ca? nhu+~ng ca(n nha` dda~ kho'a trong kho'a ngoa`i ky~ ca`ng va^~n bi. ca'c o^ng li'nh ha'm cu?a di' ho.ng su'ng M16 ba('n na't o^? kho'a dde^? va`o. Kho^ng bie^'t ddie^`u gi` se~ xa?y ra sau ddo'? Ro~ la` mo^.t nga`y kho^ng co' chi'nh quye^`n. Ghe^ ro+.n dde^'n cu`ng cu+.c?! Mi`nh quay va`o nha`, ddi.nh kho'a ki'n cu+?a dde^? kho^ng co`n chu+'ng kie^'n ca?nh to^'i ma(.t to^'i ma`y ghe^ to+?m ddo', ai de` ddu`ng mo^.t ca'i, mo^.t xe DOD loa.i qua^n xa ca?i tie^'n ddo^~ xe^.ch tru+o+'c nha` mi`nh vo+'i nhie^`u tie^'ng ke^u ho^ lo+'n. Mi`nh nha^.n ra tre^n xe co' ma(.t ba` chi. ruo^.t cu?a mi`nh la` chi. Na(m va` co^ cha'u go.i mi`nh ba(`ng ca^.u. Mo.i ngu+o+`i ho^'i ha? ba?o gia ddi`nh mi`nh le^n xe. Mi`nh hie^?u ngay y' cu?a chi. mi`nh, nhu+ng mi`nh kho^ng chi.u ddi, vi` mi`nh dda~ kie^n ddi.nh ro~ la^.p tru+o+`ng cu?a mi`nh ro^`i trong vie^.c ddi di ta?n hay tru. la.i nha`. Lu'c ddo', ba` vo+. mi`nh nghe tha^'y mi`nh ddang da(`n co vo+'i ba` chi., ba` phu`ng mang tro+.n ma('t pha?n ba'c mi`nh du+~ do^.i. Mie^.ng ba` no'i, tay ba` xua ca'c con cu?a mi`nh le^n xe va` tu+'c thi` xe chuye^?n ba'nh, mi`nh vo^.i cha.y theo va` ddu le^n xe. The^' la` su+. dda~ ro^`i. Trong sa^u ki'n, mi`nh hie^?u ddu+o+.c ddo^.ng lu+.c na`o khie^'n ba` quye^'t ta^m ddi nhu+ va^.y. Mi`nh hie^?u. Nhu+ng mi`nh la.i nghi~ kha'c, so^'ng che^'t co' so^', ne^'u che^'t thi` cu`ng nhau che^'t mo^.t cho^~ se~ la` ha.nh phu'c ho+n che^'t do.c ddu+o+`ng. Ca`ng ddau lo`ng ho+n nu+~a khi cha(?ng may, trong mo^.t gia ddi`nh co' ke? so^'ng ngu+o+`i che^'t, ma` la.i che^'t va^'t vu+o+?ng kho^ng co' ddu+o+.c mo^.t na^'m mo^`.

~~oo0oo~~

Khi xe cho+? dda'm ngu+o+`i cu?a mi`nh co`n ca'ch ba~i bie^?n Tie^n Sa chu+`ng 200 me't, mi`nh dda~ tha^'y ca? mo^.t ru+`ng ngu+o+`i hie^.n ra tru+o+'c ma('t, ki'n he^'t ba~i bie^?n. Mi`nh lo so+. va` nghi~ tha^`m trong dda^`u: cha(?ng de^~ da`ng gi` dde^? la`m mo^.t vie^.c gi` ddo' trong lu'c na^`y. Nhu+ng dda~ bo? nha` bo? cu+?a ra dde^'n dda^y, nhu+ dda~ co+~i le^n lu+ng co.p ro^`i. DDa`nh chi.u! Mi`nh ddu+a tay nhi`n ddo^`ng ho^`, tha^'y dda~ 5h15 chie^`u ro^`i. Ma(.t tro+`i nghie^ng da^`n ve^` hu+o+'ng Ta^y, nu+o+'c bie^?n nhu+ sa^~m la.i. Mi`nh nhi`n ra kho+i xa, chu+a tha^'y mo^.t hie^.n tu+o+.ng gi` hy vo.ng ca?, chi? la` nhu+~ng con mo`ng bie^?n bay lu+o+.n vu vo+. Cha('c la` mo^.t dde^m pha?i thu+'c tra('ng tre^n ba~i bie^?n dde^? nghe so'ng ga`o va` dda.n pha'o hu'. Chi? to^.i cho nhu+~ng tre? nho? vo^ tu+ nhu+ ca^y co? pha?i so+'m mang na(.ng kie^'p ngu+o+`i. Hoa`ng ho^n da^`n da^`n li.m ta('t cha(?ng ca^`n ddo+.i mo^.t ai, du` chie^'n tranh hay ho`a bi`nh thi` vo`ng quay cu?a dda^'t tro+`i va^~n the^'. Mi`nh tra?i ta.m ta^'m nhu+.a nylon le^n ma(.t ca't dde^? ca'c cha'u ngo^`i a(n ta.m o^? ba'nh mi` kho^ cho ddo+~ lo`ng. Ca? nga`y ho^m ddo' kho^ng co' ha`ng qua'n na`o ba'n thu+'c a(n ne^n mi`nh cu~ng cha(?ng mua ddu+o+.c gi` cho ca'c cha'u ca?. To^.i nghie^.p qua'?! May ma` dde^m ddo' la` nga`y ra(`m, tu+'c nga`y 15 tha'ng 2 na(m A^'t Ma~o, ne^n o^ng tro+`i cho chu't a'nh tra(ng. A'nh tra(ng vu+`a ddu? sa'ng dde^? cha con vo+. cho^`ng nhi`n ro~ ma(.t nhau trong mo^.t dde^m vo^ ddi.nh. Ma(.t thi` ro~ ma(.t nhu+ng lo+`i cha(?ng tha`nh lo+`i. Ca? gia ddi`nh kho^ng ai no'i vo+'i ai, cu+' im ho+i la(.ng tie^'ng nhu+ muo^'n nhu+o+`ng kho^ng gian va` tho+`i gian cho tie^'ng pha'o ki'ch hu' ga`o. Ca`ng ve^` khuya, ca`ng nhie^`u ddo+.t pha'o ki'ch ho+n. Ra^'t may la` kho^ng co' mo^.t qua? dda.n pha'o na`o ro+i la.c va`o cho^~ dda'm da^n ddang ngo^`i da`y dda(.c tre^n ba~i bie^?n dde^? cho+` ta`u ddu+a ddi. DDa.n pha'o chi? bay ngang qua dda^`u tho^i. Ra^'t may?!

~~oo0oo~~

To+` mo+` sa'ng nga`y 28.3.1975, tu+` ngoa`i kho+i xa, kha' xa, dda~ tha^'y xua^'t hie^.n mo^.t chie^'c xa` lang lo+'n, nhie^`u tie^'ng reo mu+`ng cu?a ba` con di ta?n, cu`ng nhu+~ng bu+o+'c cha^n u`n u`n cha.y ra sa't me'p bie^?n - cho+` ddo+.i?Mi`nh tha^'y dda'm ngu+o+`i va^y ki'n me'p bie^?n ve^` hu+o+'ng phi'a xa` lang ddo^ng nghe.t ne^n mi`nh chu+a da'm ddu+a ca'c cha'u nho? nha` mi`nh chen va`o. Mi`nh co^' ga('ng giu+~ mo^.t khoa?ng ca'ch tu+o+ng ddo^'i an toa`n dde^? ba?o ve^. ca'c cha'u. Tro+`i chu+a sa'ng ha(?n, va^~n co`n lo+` mo+` su+o+ng, dda.n pha'o thi?nh thoa?ng va^~n cu+' bay ve`o qua dda^`u ke'o theo nhu+~ng bu.i lu+?a nhu+ hi`nh sao cho^?i, tro^ng tha^.t kinh hoa`ng. DDa'm ddo^`ng ba`o cha.y loa.n va^~n ddang lo^ nho^ phi'a me'p bie^?n cho+` di.p ddu+o+.c no^'i bu+o+'c cha^n dde^? ti`m con ddu+o+`ng so^'ng. SO^'NG hay CHE^'T? Ai ma` bie^'t ddu+o+.c, nhu+ng ddi thi` va^~n cu+' ddi ca'i dda~. Mi`nh ddu+'ng ba^'t ddo^.ng, vo^ ho^`n. Tu+. du+ng mi`nh muo^'n quay ve^` la.i nha`, nhu+ng kho^ng ddu+o+.c ro^`i. Bo? vo+. con cho ai ma` ve^`? Bo^~ng nhu+~ng tie^'ng vo^~ tay la o' tha^.t lo+'n la`m mi`nh hoa`n ho^`n ti?nh la.i. Mi`nh nhi`n tha^'y dda'm ngu+o+`i chen nhau lo^.i nu+o+'c le^n chie^'c ca no^ nho? va` ddu+o+.c ddu+a ra kho+i dde^? le^n xa` lang. Ro^`i va`i ba chie^'c ca no^ nu+~a sau ddo' tie^'p die^~n?tie^'p die^~n? Ngu+o+`i ta la he't chen la^'n nhau dde^? nha`o ve^` phi'a tru+o+'c. Mi`nh bi. ddo^.ng hoa`n toa`n, co' muo^'n ddu+'ng ye^n cu~ng kho^ng ddu+o+.c. Cu+' lo+'p ngu+o+`i sau dda^?y lo+'p ngu+o+`i tru+o+'c, tie^'p no^'i nhau tu+.a nhu+ nhu+~ng ddo+.t so'ng xo^ bo+`. Cuo^'i cu`ng, gia ddi`nh mi`nh cu~ng le^n ddu+o+.c ca no^. Tu+` ca no^ leo le^n xa` lang cu~ng ca? mo^.t va^'n dde^`, nhu+ng nho+` su+'c ma.nh vo^ hi`nh tu+` dda^u ddo' ne^n mo.i chuye^.n cu~ng xong. O+n Tro+`i Pha^.t, co' tra^`y xu+o+'c chu't ddi?nh, nhu+ng kho^ng sao. Mi`nh ddu+'ng tre^n xa` lang nhi`n ve^` ba~i xua^'t pha't, tha^'y ngu+o+`i mo^~i lu'c mo^~i ddo^ng ki'n. Ca no^ thi` cu+' va^~n tie^'p tu.c chuye^?n ngu+o+`i tu+` bo+` dde^'n xa` lang kho^ng ngu+`ng nghi?. Lu'c gia ddi`nh mi`nh vu+`a leo le^n ddu+o+.c tre^n xa` lang, du` tre^n xa` lang dda~ ddo^ng ngu+o+`i nhu+ng cu~ng co`n tha^'y de^~ tho+?. Rie^'t mo^.t la't, tre^n xa` lang kho^ng co`n cho^~ chen cha^n, cha^.t ki'n nhu+ ne^m. No'i tha^.t vo+'i ba.n, lu'c ba^'y gio+` tre^n xa` lang chi? co`n cho^~ dde^? vu+`a ddu? hai ba`n cha^n, kho^ng co`n cho^~ dde^? cu. cu+.a nu+~a. Co' the^? ba.n kho^ng tin, nhu+ng ddo' la` su+. tha^.t. Cu~ng tu+` ti`nh tra.ng ddo', ngu+o+`i na^`y ddu+'ng ma^'t tha(ng ba(`ng ne^n nga~ ddu.ng ngu+o+`i kia, ngu+o+`i kia la.i te' dde` le^n ngu+o+`i no., cu+' the^' ca?nh ho^~n ddo^.n lie^n tie^'p xa?y ra tre^n xa` lang du+o+'i ca'i na('ng giu+~a tru+a nhu+ thie^u ddo^'t. Ro^`i ddo'i, ro^`i kha't, nha^'t la` kha't. Ba.n nghi~ coi, ti'nh tu+` chie^`u ho^m tru+o+'c ( 27/3/75 ) dde^'n tru+a ho^m sau ( 28/3/75 ), cha('c cha('n la` kho^ng ai co' ddu+o+.c mo^.t chu't gi` trong bu.ng, to^.i nha^'t la` ca'c tre? nho? va` nhu+~ng ngu+o+`i gia`. Giu+~a tru+a nhu+ the^', vo+'i co+n kha't ha`nh ha., mi`nh co^' ga('ng chen ra me' ri`a xa` lang, du`ng no'n sa('t mu'c mo^.t i't nu+o+'c bie^?n dde^? uo^'ng; mo+'i ho+'p mo^.t ngu.m, lie^`n nho^? ra ngay, no' ma(.n va` tanh, kho^ng ta`i na`o uo^'ng ddu+o+.c. Co' mo^.t so^' ngu+o+`i cu~ng la`m nhu+ mi`nh, nhu+ng ho. cu~ng kho^ng uo^'ng no^?i. Sau ddo', mi`nh nghi~ ra ca'ch kha'c, uo^'ng thu+? nu+o+'c tie^?u xem sao, cu~ng ta.m ddu+o+.c. Nu+o+'c tie^?u co' mu`i khai, nhu+ng no^`ng ddo^. ma(.n kho^ng dda^.m nhu+ nu+o+'c bie^?n, nha^'t la` kho^ng co' mu`i tanh ne^n de^~ chi.u ho+n. Ro^`i ngu+o+`i na^`y tha^'y, ngu+o+`i kia tha^'y, ro^`i ba('t chu+o+'c nhau, ca? xa` lang nho^'n nha'o la`m theo. Kho^ng co`n ca'ch na`o kha'c. Pha?i chi.u tho^i. Tha^.m chi', co`n xin nhau dde^? uo^'ng, nha^'t la` nhu+~ng gia ddi`nh co' con tre? ddo^ng, nhu+ nha` mi`nh cha(?ng ha.n. A^'y the^' ma` cu~ng co' mo^.t so^' em be' va` ngu+o+`i cao tuo^?i bi. nga^'t xi?u ngay tre^n xa` lang. Co' le~ ho. chi.u kho^ng no^?i ca'i na('ng qua' ga('t tru+a ho^m ddo'. Tha^.t la` mo^.t tha?m ca?nh.

( co`n tie^'p )


****

Tuye^`n Linh

Mu.c Lu.c

6. To^? Chu+'c Co^.ng DDo^`ng La`ng Xa~ Vie^.t Nam Qua Tu.c Ngu+~ Ca Dao

Pha.m hy So+n

Cho dde^'n nhu+~ng na(m ga^`n dda^y, xa~ ho^.i Vie^.t Nam la` xa~ ho^.i no^ng nghie^.p, dda so^' da^n chu'ng so^'ng trong nhu+~ng co^.ng ddo^`ng ddu+o+.c to^~ chu+'c ra^'t qui cu? go.i la` la`ng . Tu+` tho+`i xa xu+a - tru+o+'c khi bi. Trung Hoa cai tri. va`o na(m 111 TTL ? co' le~ chi? co' hai ddo+n vi. la` la`ng va` nu+o+'c . Hai tie^'ng la`ng, nu+o+'c dda~ luo^n luo^n ga('n lie^`n va` a(n xa^u va`o ta^m tri' ngu+o+`i Vie^.t ne^n chu'ng ta thu+o+`ng no'i ?trong la`ng, ngoa`i nu+o+'c? hay ? vie^.c la`ng, vie^.c nu+o+'c?; kho^ng ai no'i vie^.c la`ng, vie^.c huye^.n, vie^.c phu? hay vie^.c ti?nh la` nhu+~ng ddo+n vi. ha`nh cha'nh la^.p ra khi ngu+o+`i Trung Hoa xa^m la(ng nu+o+'c ta . Ho. chia nu+o+'c ta tha`nh ca'c vu`ng dde^? dda(.t quan cai tri. go.i la` Phu?, Huye^.n va` sau na`y the^m tie^'ng Ti?nh la` nhu+~ng tie^'ng xa la. trong ta^m tu+ ngu+o+`i Vie^.t . Do ddo', hai tie^'ng ?La`ng, Nu+o+'c? bie^?u hie^.n su+. tha^n thie^'t, tu+o+ng tha^n tu+o+ng a'i ne^n mo^~i khi ga(.p tai ho.a nhu+ bi. cu+o+'p bo'c, cha'y cho'c, dda'nh dda^.p . . . ngu+o+`i ta nghi~ ngay dde^'n su+. cu+'u giu'p hay su+. an u?i cu?a ?la`ng nu+o+'c ? :

- O^'i la`ng nu+o+'c o^i cu+'u to^i vo+'i !

- O^'i la`ng nu+o+'c o^i sao to^i kho^? the^' na`y ! . . . .

La`ng la` mo^.t co^.ng ddo^`ng co^? xu+a nha^'t (nay co`n da^'u ve^'t no+i ddo^`ng ba`o Mu+o+`ng vo+'i chu+'c vu. Quan Lang) trong ddo' ngu+o+`i ta qua^y qua^`n chung quanh ngo^i ddi`nh la`ng, co' vi. tha^`n ba?o ho^. rie^ng go.i la` tha`nh hoa`ng, co' phong tu.c ta^.p qua'n rie^ng tu+` bao ddo+`i . . . :

- Le^.nh la`ng na`o la`ng a^'y dda'nh,

Tha'nh la`ng na`o la`ng a^'y tho+` .

- DDa^'t co' le^`, que^ co' tho'i .

Ngay ca? vua chu'a cu~ng pha?i to^n tro.ng phong tu.c cu?a la`ng va` ngu+o+`i da^n coi vie^.c la`ng ho+n vie^.c nu+o+'c :

- Phe'p vua thua le^. la`ng .

- Tha` thie^'u thue^' vua ho+n thua le^. la`ng .

Da^n chu'ng dda~ du+.a va`o phong tu.c ta^.p qua'n cu?a la`ng dde^? pha?n ddo^'i nhu+~ng o^ng quan do trie^`u ddi`nh bo^? to+'i cai tri. nhu+ng co' nhu+~ng ha`nh ddo^.ng sa'ch nhie^~u :

- Quan ca^`n (nhu+ng) da^n tre^~ .

- Quan ca^`n nhu+ng da^n chu+a vo^.i,

Quan co' vo^.i, quan lo^.i quan sang .

- Sang cho+i thi` cu+' ma` sang,

DDu+`ng ba('t ddo'n dda`ng ma` nho.c lo`ng da^n .

La`ng la` nhu+~ng trung ta^m sinh hoa.t ca(n ba?n cu?a xa~ ho^.i Vie^.t Nam xu+a va` co' co+ ca^'u to^? chu+'c nhu+ mo^.t nu+o+'c da^n chu? hie^.n nay tre^n the^' gio+'i, vo+'i hai co+ quan :

- La^.p Pha'p la` Ho^.i DDo^`ng Ky` Mu.c go^`m nhu+~ng vi. cao tuo^?i hay co' chu+'c tu+o+'c cao cu?a trie^`u ddi`nh ddu+o+.c da^n la`ng ba`u ra :

- Trie^`u ddi`nh du.ng tu+o+'c, hu+o+ng dda?ng du.ng xi? ( xi? la` tuo^?i, nhu+ nie^n

xi?) .

Ho^.i DDo^`ng co' quye^`n la^.p ra nhu+~ng lua^.t le^. toa`n da^n trong la`ng pha?i theo, co' quye^`n xe't xu+? nhu+~ng ngu+o+`i vi pha.m thua^`n phong my~ tu.c nhu+ ba^'t hie^'u vo+'i cha me., tro^.m ca('p, loa.n lua^n, chu+?a buo^.m . . . va` a'p du.ng nhu+~ng hi`nh pha.t theo ta^.p tu.c sa(~n co' :

- Phe^`nh phe^`nh lo+'n giu+~a lo+'n ra,

Me. o+i ! Con cha(?ng o+? nha` ddu+o+.c dda^u .

O+? nha` la`ng ba('t ma^'t tra^u,

Cho ne^n con pha?i dda^m dda^`u ra ddi .

Nhu+~ng tro.ng to^.i nhu+ cu+o+'p cu?a, gie^'t ngu+o+`i, no^?i loa.n . . . thuo^.c trie^`u ddi`nh xe't xu+? .

- Co+ quan Ha`nh Pha'p do mo^.t Ly' Tru+o+?ng ddu+'ng dda^`u - cu~ng do da^n ba`u - thi ha`nh nhu+~ng lua^.t le^. Ho^.i DDo^`ng Ky` Mu.c la^.p ra, thu thue^' cho trie^`u ddi`nh, la^.p so^? ddinh (dda`n o^ng) va` giao tie^'p vo+'i ca^'p tre^n cu?a la`ng nhu+ Huye^.n, Phu?, Ti?nh . . . . Ly' tru+o+?ng co' Pho' Ly' tro+. giu'p lo vie^.c an ninh cu`ng vo+'i na(m ba?y tua^`n phie^n, tu`y theo la`ng lo+'n hay nho? . Nhu+~ng ngu+o+`i na`y lo canh ga'c ca'c co^?ng ra va`o la`ng lu'c ban dde^m va` tua^`n pho`ng ba?o ve^. mu`a ma`mg tre^n ddo^`ng ruo^.ng kho?i bi. tro^.m ca('p .

Nguye^n ta('c thi` nhu+~ng ho^.i vie^n Ho^.i DDo^`ng Ky` Mu.c va` ca? Ly' Tru+o+?ng dde^`u kho^ng co' lu+o+ng vi` thu+.c ra Ho^.i DDo^`ng Ky` Mu.c mo^.t na(m nhie^`u la('m ho.p mo^.t, hai la^`n ; Ly' Tru+o+?ng thi` co^ng vie^.c ra^'t i't .

Ho. thu+o+`ng ddu+o+.c da^n la`ng to^n tro.ng mo+`i tham du+. le^~ la.t, khao cu+?, cu+o+'i xin . Pho' Ly' va` ca'c tua^`n Phie^n ddu+o+.c tra? lu+o+ng ba(`ng ca'ch la^'y lu'a, ngo^, khoai dda^`u nu+o+ng khoa?ng mo^.t me't ta^y hay ho+n mo^.t me't ta^y va`o mu`a thu hoa.ch :

- Quan vie^n tha'ng Gie^ng, tua^`n phie^n tha'ng Mu+o+`i .

Tha'ng Gie^ng la` tha'ng co' nhie^`u ho^.i he`, cu+o+'i xin; tha'ng Mu+o+`i la` tha'ng thu hoa.ch vu. mu`a chi'nh - lu'a mu`a - cu?a no^ng tho^n Vie^.t Nam :

- Tha'ng Gie^ng a(n te^'t o+? nha`,

Tha'ng Hai co+` ba.c tha'ng Ba ho^.i he` . . . .

- . . . Bao gio+` cho dde^'n tha'ng Mu+o+`i,

Ta ddem lie^`m ha'i ra ngoa`i ruo^.ng ta .

Ga(.t ha'i ta ddem ve^` nha`,

Pho+i kho^, qua.t sa.ch a^'y la` xong co^ng .

Xa~ ho^.i Vie^.t Nam xu+a la` nhu+~ng ddo+n vi. khe'p ki'n, tu+. tu'c tu+` gia ddi`nh : rau ngoa`i vu+o+`n, ca' du+o+'i ao, ga` vi.t trong trang tra.i muo^'n a(n lu'c na`o thi` ha'i, thi` ba('t; tho'c lu'a, ngo^, khoai tro^`ng tre^n ddo^`ng ruo^.ng dde^'n mu`a thu hoa.ch ddem ve^` nha` ti'ch chu+'a du`ng ca? na(m . Trong la`ng co' cho+. 3, 4 nga`y ho.p mo^.t la^`n . Ha`ng ho'a nhu+ va?i vo'c, ru+o+.u, ba'nh ke.o . . .do ngu+o+`i trong la`ng sa?n xua^'t hay ddu+o+.c la`m tu+` ca'c la`ng be^n ca.nh ddem to+'i ba'n .

Co' the^? no'i ha^`u he^'t ca'c sinh hoa.t la` trong no^.i vi cu?a la`ng : Le^~ tha^`n la`ng to^? chu+'c ta.i ddi`nh la`ng, le^~ Pha^.t ta.i chu`a la`ng, ho^.i he` gia?i tri' do la`ng to^? chu+'c, la`ng cu~ng la^.p ra nhie^`u qu~y nhu+ ruo^.ng qua? phu., ruo^.ng co^ nhi (cho la`m thue^ la^'y lo+.i tu+'c) cu+'u tro+. ngu+o+`i vo+. goa' hay tre? mo^` co^i; ruo^.ng tro+. su+u la^'y hoa lo+.i giu'p ngu+o+`i nghe`o kho^ng co' tie^`n no^.p thue^' ( Lu+o+ng ddu+'c Thie^.p, Xa~ Ho^.i Vie^.t Nam trang 126) .

Tha^.m chi' ngay ca? vie^.c la^'y vo+., la^'y cho^`ng cu~ng cho.n ngu+o+`i trong la`ng :

- Co' con ma` ga? cho^`ng ga^`n,

Co' ba't canh ca^`n, no' cu~ng mang cho .

Co' con ma` ga? cho^`ng xa,

Tru+o+'c la` ma^'t gio^~, sau la` ma^'t con .

- La^'y cho^`ng giu+~a la`ng ho+n la^'y cho^`ng sang thie^n ha. .

Ti`nh ca?m xo'm la`ng tha^n thie^'t ho+n ca? ho. ha`ng ma` o+? no+i xa :

- Ba'n anh em xa mua la'ng gie^`ng ga^`n .

Va` tu+` nhu+~ng ti`nh ca?m tha^n thie^'t cu?a xo'm la`ng ta.o ra ti`nh ca?m que^ hu+o+ng :

- La`ng ta phong ca?nh hu+~u ti`nh,

Da^n cu+ giang khu'c nhu+ hi`nh con long .

Nho+` tro+`i ha. ke^' sang ddo^ng,

La`m nghe^` ca`y ca^'y vun tro^`ng to^'t tu+o+i .

Vu. na(m cho dde^'n vu. mu+o+`i,

Trong la`ng ke? ga'i, ngu+o+`i trai ddua nghe^' . . . .

Du` gia`u, du` nghe`o ngu+o+`i ta cu~ng muo^'n ga('n bo' va` so^'ng che^'t o+? que^ hu+o+ng, kho^ng muo^'n so^'ng o+? no+i kha'c, cho ddo' la` ca?nh ?tha phu+o+ng ca^`u thu+.c?, tu+'c vi` mie^'ng a(n ma` pha?i ro+`i bo? que^ hu+o+ng .

Nay la` giai ddoa.n kho+?i dda^`u co^ng nghie^.p ho'a, quan nie^.m tre^n dda~ thay ddo^?i : ngu+o+`i ta muo^'n so^'ng o+? tha`nh thi. co' nhie^'u tie^.n nghi ve^` co^ng a(n vie^.c la`m, gia'o du.c, y te^', giao tho^ng . . . .

Pha.m hy So+n

Mu.c Lu.c

7. Ngo^n DDa.o

Hoa`nglongha?i (Tue^.Chu+o+ng)

No'i la` la` mo^.t phu+o+ng tie^.n truye^`n tho^ng dda(.c bie^.t die^~n dda.t ba(`ng a^m thanh chi? co' con ngu+o+`i mo+'i co'. Ca'c loa`i ddo^.ng va^.t kha'c cu~ng co' phu+o+ng tie^.n die^~n dda.t ba(`ng a^m thanh nhu+ng ra^'t ha.n che^' trong mo^.t so^' i't thanh a^m na`o ddo' ma` tho^i.

Vi' du. cho' thi` su?a; tie^'ng su?a cu?a cho' gio+'i ha.n trong mo^.t so^' tie^'ng; su?a ga^u ga^u, su?a o^ng o^?ng, va` tru. Chi? co' va^.y tho^i.

Loa`i chim tuy co' tie^'ng ho't hay ho+n tie^'ng su?a, tuy nhie^n cu~ng co' gio+'i ha.n nhu+ cho'. Tie^'ng ho't hay do+? cu~ng tu`y o+? mo^.t so^' loa`i. Di~ nhie^n qua. ke^u thi` kho^ng co' gi` hay. Tie^'ng cu' ke^u la`m cho ngu+o+`i Vie^.t tin di. ddoan so+. ma. Co`n tie^'ng chim hoa`ng oanh, chim so+n ca thi` hay tuye^.t tra^`n. Tie^'ng vu+o+.n hu' thi` nghe ra^`u ri~ la('m!

Tu`y theo a^m thanh cu?a mo^~i loa`i, ngu+o+`i ta dda(.t cho no' mo^.t ca'i te^n ve^` su+. die^~n dda.t a^m thanh cu?a chu'ng: qua. thi` ke^u, (loa`i na`o tie^'ng cu?a no' hay thi` go.i la` ho't), cho su?a (tie^'ng ke^u da`i trong dde^m thi` go.i la` tru), vu+o+.n hu'; tra^u, bo` hay voi thi` ro^'ng; ngu+.a thi` hi'; co.p, beo, su+ tu+? (loa`i a(n thi.t) thi` ga^`m; ra('n cu~ng go.i la` ga^`m. Tho^ng thu+o+`ng nhu+~ng a^m thanh cu?a no' ddu+o+.c pha't ra tu+` mie^.ng cu?a chu'ng nhu+ con ngu+o+`i va^.y. Rie^ng co' va`i loa.i co^n tru`ng thi` a^m thanh pha't ra tu+` ca'nh nhu+ con de^', con gia(.c sa`nh?

Ta.o ho'a cho loa`i va^.t a^m thanh nhu+ tie^'ng no'i, tie^'ng ke^u, tie^'ng su?a dde^? la`m gi`? Co' le~ ddo' la` phu+o+ng tie^.n truye^`n tin cu?a loa`i va^.t. Truye^`n tho^ng la` phu+o+ng ca'ch tho^ng tin giu+~a mo^.t con va^.t vo+'i mo^.t con va^.t hay giu+~a mo^.t con va^.t vo+'i ddoa`n cu?a no'. Ngu+o+`i ta thu+o+`ng no'i ?Tie^'ng chim go.i dda`n?, ?vu+o+.n go.i ba^`y?? DDo' la` ca'ch truye^`n dda.t tin tu+'c giu+~a mo^.t con va^.t vo+'i nhie^`u con kha'c; co' khi no' chi? la` phu+o+ng ca'ch die^~n dda.t giu+~a mo^.t con ddu+.c vo+'i mo^.t con ca'i hay ngu+o+.c la.i, va` ra^'t nhie^`u khi ddo' la` lo+`i chi? huy, hu+o+'ng da^~n cu?a con va^.t dda^`u dda`n hoa(.c ba'o ddo^.ng, ca?nh gia'c ve^` mo^.t su+. nguy hie^?m sa('p xa^?y to+'i.

Con ngu+o+`i thi` kho^ng su?a, kho^ng ro^'ng, kho^ng ga^`m, kho^ng tru hay kho^ng hi', ngoa.i tru+` khi bi. ngu+o+`i ta ma('ng, vi' ngu+o+`i vo+'i loa`i va^.t.

Con ngu+o+`i thi` no'i. No'i la` phu+o+ng tie^.n die^~n dda.t tu+ tu+o+?ng, ti`nh ca?m ba(`ng a^m thanh. No'i la` ca'ch die^~n dda.t trong tra.ng tha'i bi`nh thu+o+`ng, tho^ng thu+o+`ng. Trong tru+o+`ng ho+.p ngu+o+`i ta muo^'n die^~n dda.t tu+ tu+o+?ng, ti`nh ca?m mo^.t ca'ch sa^u sa('c ho+n, phong phu' ho+n, truye^`n ca?m ho+n thi` ngu+o+`i ta nga^m, - nhu+ nga^m tho+ - hoa(.c ca hoa(.c ha't. Khi nga^m hay ca ha't, ngu+o+`i ta du`ng the^m mo^.t hay nhie^`u du.ng cu. pha't a^m nhu+ dda`n, tro^'ng, sa'o hoa(.c ke`n, v.v? dde^? phu. ho.a the^m.

Khi ca ha't, tha^.m chi' ca? khi nga^m, co' the^? mo^.t hay ba bo^'n hay nhie^`u ngu+o+`i cu`ng hoa.t ddo^.ng mo^.t lu'c, ngu+o+`i ta go.i la` ho+.p nga^m, song ca, ho+.p ca hay ho+.p xu+o+'ng, tha^.m chi' dda.i ho+.p xu+o+'ng (ca? tra(m ngu+o+`i cu`ng ha't mo^.t lu'c).

Ngu+o+`i ca hay ha't (ca si~) pha?i co' hai ye^'u to^' quan tro.ng: Mo^.t la` gio.ng, hai la` ho+i. Co' gio.ng ha't thi` ha't mo+'i hay. Nhie^`u khi ngu+o+`i ta nghe ha't tie^'ng Anh, tie^'ng Pha'p, tie^'ng Ta`u, tie^'ng A^'n, v.v? kho^ng hie^?u lo+`i ca nhu+ng nghe gio.ng ta cu~ng tha^'y thi'ch vi` gio.ng ca hay. Nghe ngu+o+`i Vie^.t ha't thi` ngu+o+`i ta u+a nghe ca? gio.ng la^~n lo+`i. Nhie^`u nha.c si~ dda(.t lo+`i ca tha^.t hay, nghe nhu+ tho+. Nha.c si~ ba^y gio+` dda(.t lo+`i nghe nhu+ thie^'u? muo^'i (la.t le~o). Ngoa`i gio.ng, ca si~ ca^`n co' ho+i; ho+i pha?i ma.nh va` da`i. Kho^ng co' gio.ng, kho^ng co' ho+i thi` ne^n? nghi? ha't!

Co`n no'i thi` chi? co' mo^.t ngu+o+`i no'i. He^'t ngu+o+`i na^`y no'i to+'i phie^n ngu+o+`i kha'c. Tha^.m chi' khi ca?i nhau thi` cu~ng ne^n tu+`ng ngu+o+`i mo^.t, co' khi tranh ho+n thua thi` go.i la` tranh ca?i. Co`n nhu+ hai ngu+o+`i cu`ng no'i thi` cha(?ng ai nghe ddu+o+.c. Ngu+o+`i ta co' hai lo^~ tai nhu+ng chi? nghe ddu+o+.c mo^.t ngu+o+`i no'i, kho^ng the^? co' tai na^`y thi` nghe ngu+o+`i na^`y, tai kia thi` nghe ngu+o+`i kia. Hai ngu+o+`i cu`ng no'i mo^.t lu'c nhu+ vo+. cho^`ng ca?i nhau thi` chi? co'? ha`ng xo'm nghe. Tha^.m chi' vo+. cho^`ng ca?i nhau o^`n a`o qua' khie^'n ha`ng xo'm pha?i go.i ca?nh sa't to+'i can thie^.p.

No'i hay ngo^n ngu+~ cu~ng co' nhie^`u loa.i kha'c nhau. Ngo^n ngu+~ nu+o+'c na`o cu~ng va^.y, thu+o+`ng co' hai loa.i. Mo^.t loa.i no'i va(n ve? va` mo^.t loa.i tho^ng tu.c. Co' ngu+o+`i pha^n ti'ch ra(`ng co' mo^.t loa.i ngo^n ngu+~ trong ca'c dinh thu+. va` mo^.t loa.i ngo^n ngu+~ ngoa`i ddu+o+`ng pho^'. Loa.i trong dinh thu+. thu+o+`ng va(n ve? va` loa.i ngoa`i ddu+o+`ng pho^' thi` tho^ng tu.c. DDo' chu+a ke^? to+'i nhu+~ng tie^'ng tu.c, chu+o+?i tu.c ma` ngu+o+`i li.ch su+. kho^ng ma^'y khi no'i ra. Loa.i va(n ve~ chu+'ng to? ngu+o+`i co' ho.c, co' gia'o du.c, v.v? nghe thanh tao nhe. nha`ng, co`n loa.i tho^ng tu.c thi` co' ngu+o+`i cho ra(`ng ?Du`i ddu.c cha^'m ma('m ne^m?.

Nhie^`u ngu+o+`i co' ho.c, co' gia'o du.c nhu+ng cu~ng u+a ca'ch no'i tho^ng tu.c vi` ca'ch no'i tho^ng tu.c truye^`n dda.t y' tu+o+?ng, ti`nh ca?m mo^.t ca'ch de^~ da`ng ho+n, mo^'i lie^n he^. hie^?u bie^'t cu~ng thua^.n tie^.n ho+n. Ngu+o+`i ta cu~ng go.i ca'ch no'i nhu+ the^' la` bi`nh da^n.


Chu+o+?i tu.c cu~ng kha'c vo+'i chu+o+?i the^`!

Ngu+o+`i ta cu~ng du`ng tie^'ng no'i dde^? ma` chu+o+?i khi gia^.n du+~ ai. Tie^'ng chu+o+?i thu+o+`ng thi` to, nhie^`u ngu+o+`i cu`ng nghe ddu+o+.c. Muo^'n chu+o+?i dde^? ddo^'i tu+o+.ng hay nhie^`u kha'c cu`ng nghe thi` ngu+o+`i ta pha?i no'i to, a^m thanh lo+'n, la`m cho ga^n co^? no^?i le^n ne^n co' tha`nh ngu+~ ?Ga^n co^? le^n chu+o+?i?. I't khi co' tie^'ng chu+o+?i thanh tao ma` thu+o+`ng la` tie^'ng chu+o+?i tu.c, dd. me. hay dd. cha, co' khi ke^u ca? o^ng ba` o^ng va?i ra chu+o+?i. Co' ngu+o+`i cho ra(`ng chu+o+?i la` mo^.t nghe thua^.t, no' kha'c vo+'i loa.i ?chu+o+?i tha(?ng va`o ma(.t? ma` la.i tra'nh ne', la('c le'o la`m cho ngu+o+`i bi. chu+o+?i kho' pha?n u+'ng la.i ddu+o+.c. DDo' la` loa.i chu+o+?i khe'o, chu+o+?i me', xa'ch me', v.v?

Vi` chu+o+?i la` mo^.t nghe^. thua^.t ne^n pha?i co' ta`i mo+'i xu+? du.ng ddu+o+.c nghe^. thua^.t ddo'. To^i chu+a tu+`ng nghe ngu+o+`i Nam chu+o+?i ?hay? nhu+ ngu+o+`i Trung, ngu+o+`i Ba('c. Ca^u chu+o+?i cu?a ho. co' a^m ddie^.u tra^`m bo^~ng le^n xuo^'ng, co' ca^u ke'o dda`ng hoa`ng nhu+ mo^.t loa.i ?khuo^n ma^~u? va` dde^? cho tie^.n ngu+o+`i ta cu+' ho.c thuo^.c va` cu+' theo ?khuo^n ma^~u? ddo' ddem ra a'p du.ng mo^~i khi chu+o+?i nhau. Ca^u na^`y ngu+o+`i ta nghe thu+o+`ng nha^'t: ?Cha o^ng cha ba` cha va.n ho., ho. no^.i, ho. ngoa.i ho. nga'i ho. ga^`n ma^`y a(n ca('p ga` nha` ba`?.

DDo' cu~ng la` ca^u chu+o+?i ma^'t ga` co' khi chu'ng ta dda~ nghe ngu+o+`i ta chu+o+?i o+? nha` que^. Ke`m theo tie^'ng chu+o+?i la` tie^'ng ?no^.p? co' nghi~a la` ma('ng cho ddo^'i tu+o+.ng ddau ma` che^'t, be^.nh ma` che^'t, a(n ga` ma('c xu+o+ng, ddau bu.ng, ddau ngu+.c, v.v? ma` che^'t cho so+'m, v.v?.

Tuy nhie^n, kho^ng pha?i ai cu~ng bie^'t chu+o+?i nhu+ va^.y. Vi` va^.y, khi co' ngu+o+`i bi. chu+o+?i ma` chu+o+?i kho^ng la.i ngu+o+`i ta thi` cu~ng pha?i ca^`u vie^.n nho+` ngu+o+`i dde^'n chu+o+?i giu'p.

Ngu+o+`i dda`ng hoa`ng ddu+'ng dda('n thi` kho^ng chu+o+?i bao gio+`. Ho. chi? du`ng lo+`i no'i dde^? pha^n bua, la^'y ca'i ddu'ng sai ve^` ai dde^? pha^n bie^.t ho+n thua, pha?i tra'i. Nhie^`u khi ngu+o+`i ta cu~ng kho^ng ca^`n ho+n thua ma` chi? ca^`n pha?i tra'i ma` tho^i. DDo' la` nhu+~ng ngu+o+`i ddu+'ng dda('n trong xa~ ho^.i.

Nhie^`u ngu+o+`i kho^ng ca^`n le~ pha?i ma` chi? ca^`n nhu+~ng ca'ch no'i la('c le'o dde^? a(n ngu+o+`i ta, co^' no'i la^'y ddu+o+.c. Nhu+~ng ngu+o+`i na^`y thu+o+`ng bi. ma('ng la` le.o lu+o+~i. Trong ho`a dda`m Paris 1973, khi ba'o chi' ho?i la~nh tho^? cu?a chi'nh phu? Ma(.t tra^.n Gia?i pho'ng Mie^`n Nam VN o+? dda^u thi` ba` Nguye^~n Thi. Bi`nh tra? lo+`i ra(`ng no+i na`o qua^n ddo^.i Co^.ng Ho`a ba('n pha' dde^'n thi` no+i ddo' la` la~nh tho^? cu?a chi'nh phu? ba`. Co' ngu+o+`i cho ra(`ng tra? lo+`i nhu+ the^' la` hay nhu+ng cu~ng co' ngu+o+`i da^~n chu+'ng ra(`ng ddo' la` ca'ch no'i ?le.o lu+o+~i?.

No'i nhanh la` mo^.t tho'i quen, nhie^`u khi ngu+o+`i ta cho la` vi` ca'i ge`ne. Cha hay me. no'i nhanh, con ca'i cu~ng no'i nhanh. No'i nhanh la` ddie^`u kho^ng ne^n vi` nhie^`u khi ngu+o+`i nghe kho^ng nghe ki.p. No'i cha^.m cu~ng bi. che^ vi` ngu+o+`i nghe pha?i cho+` ddo+.i la^u nha^'t la` khi co' chuye^.n gi` ddo' gay ca^'n, ha^'p da^~n. No'i ro~ ra`ng tu+`ng lo+`i cho+' kho^ng no'i la('p ba('p, tu+'c la` no'i tie^'ng na`o kho^ng ro~ tie^'ng ddo'. Va^.y ne^n tho^ng thu+o+`ng ne^n no'i vu+`a pha?i, kho^ng nhanh, kho^ng cha^.m, no'i ro~ ra`ng la` ho+n he^'t. No'i kho^ng ro~ ngu+o+`i ta go.i la` no'i lua.

No'i ddie^`u gi` cu~ng pha?i co' dda^`u co' dduo^i, kho^ng ddu+o+.c no'i hu.t cha.c, kho^ng ra dda^`u ra dduo^i ngu+o+`i kha'c kho^ng the^? hie^?u ddu+o+.c. Co' o^ng chu? nha` da(.n tha(`ng o+? nhu+ the^' na^`y: ?Ma`y no'i ca'i gi` cu~ng pha?i co' dda^`u co' dduo^i mo+'i ddu+o+.c nghe chu+a??

Ho^m sau, ddu+'ng ha^`u o^ng chu? hu't thuo^'c, tha(`ng o+? vo`ng tay le^~ phe'p:

- Thu+a o^ng chu?. Ho^m qua o^ng sai con ddi mua thuo^'c la' ve^` dde^? o^ng hu't. Ho^m nay, o^ng va^'n mo^.t ddie^'u, o^ng cha^m lu+?a, ngo^`i hu't. Thu+a o^ng chu?. Khi cha^m lu+?a, o^ng dde^? ta`n ro+'t xuo^'ng ddang cha'y a'o o^ng ki`a!?

O^ng chu? be`n ho^'t hoa?ng la tha(`ng o+?:

- Ma`y tha^'y a'o tao cha'y sao ma^`y kho^ng no'i ngay??

- Thu+a o^ng chu?. Con cu~ng muo^'n no'i ngay nhu+ng o^ng chu? dda~ da(.n con la` no'i ca'i gi` cu~ng pha?i co' dda^`u co' dduo^i!?

Khi muo^'n ai nghe theo lo+`i mi`nh, ngu+o+`i ta thu+o+`ng no'i to, no'i nho?. No'i nho? la` khuye^'n du., no'i to la` ha(m do.a, to? su+. ca(ng tha(?ng, cu+o+ng quye^'t. No' nho? cu~ng go.i la` ma^.t ngo.t, no'i nhu+ ?Ro't ma^.t va`o tai? hay ?No'i ngo.t lo.t lo^~ tai? hay ?No'i ngo.t lo.t dde^'n xu+o+ng?. Ngu+o+`i Ba('c thi` go.i la` ?Ngo.t nha.t?. Ca dao cu~ng co' ca^u: ?Tha? gio.ng tra^`m nhie^`u no^~i me^ man.? DDi ?cua? ga'i, nhu+~ng ngu+o+`i tha? gio.ng tra^`m de^~ ?a(n? ho+n ma^'y ngu+o+`i ?A(n to no'i lo+'n? o^`n a`o.

Ho^` To^n Hie^'n ddem qua^n dda'nh Tu+` Ha?i, lie^.u be^` kho^ng tha('ng ddu+o+.c Tu+` be`n cho.n vie^.c cho ngu+o+`i ddi ngo~ sau: Ho^'i lo^. va` du. do^~, ngon ngo.t vo+'i Kie^`u dde^? Kie^`u khuye^n Tu+` Ha?i ra ha`ng:

Na`ng tho+`i tha^.t da. tin ngu+o+`i
Le^~ nhie^`u, no'i ngo.t nghe lo+`i de^~ xie^u

No'i lanh chanh la` no'i kho^ng ro~, cu+o+'p lo+`i ngu+o+`i kha'c. Tre? con thu+o+`ng co' ta^.t no'i leo. No'i leo la` no'i vo+'i ngu+o+`i lo+'n ma` chu+a ddu+o+.c phe'p no'i, ngu+o+`i lo+'n chu+a no'i xong dda~ cu+o+'p lo+`i.

No'i nhie^`u hay no'i la` ddie^`u ba^'t lo+.i, no'i ho+' de^~ bi. ngu+o+`i lo+'n ba('t lo^~i. Khi ai ho?i vie^.c gi` ddo', ngu+o+`i na`o no'i lo^.p cho^.p, chu+a chi.u suy nghi~ cho ky~ thi` de^~ bi. no'i ho+', dde^? lo^. co^ng vie^.c. Vi` va^.y, tu.c ngu+~ co' ca^u:

Va. bo+?i mie^.ng ra, be^.nh cha(?ng qua mie^.ng va`o.

Mie^.ng ra tu+'c la` no'i; mie^.ng va`o tu+'c la` a(n. No'i ba^.y de^~ bi. va. (tai va.), a(n ba^.y, a(n nhie^`u de^~ sinh be^.nh.
Vi` de^~ bi. ho+', bi. va. ne^n o^ng ba` ta da.y:

A(n pha?i nhai, no'i pha?i nghi~.

Ca^u na^`y nghi~a ro~ la('m. Khi a(n pha?i nhai thu+'c a(n cho nhuye^~n ro^`i mo+'i nuo^'t, cu~ng nhu+ tru+o+'c khi no'i pha?i suy nghi~ tha^.t ky~ ddie^`u mi`nh muo^'n no'i ra. Cu~ng cu`ng mo^.t y' nhu+ the^', ngu+o+`i Ta`u da.y ra(`ng: ?Uo^'n lu+o+~i ba?y la^`n tru+o+'c khi no'i.?

To^? tie^n cu'ng ta co' mo^.t ca^u tu.c ngu+~ kha' hay:

Lo+`i no'i cha(?ng ma^'t tie^`n mua
Lu+.a lo+`i ma` no'i cho vu+`a lo`ng nhau.

Nhie^`u ngu+o+`i co' ta^.t u+a no'i nhie^`u, ddi dda^u cu~ng no'i. Nhu+~ng ngu+o+`i ddo' bi. ngu+o+`i ta go.i la` ?Cha^n ngoa`i ngo~, mie^.ng trong nha`?, co' nghi~a la` cha^n mo+'i to+'i ngoa`i cu+?a ngo~ ma` tie^'ng no'i dda~ vang to+'i trong nha`.

Nha` va(n Vu~ Thu+ Hie^n co' la^`n che^ o^ng thu? tu+o+'ng Pha.m Va(n DDo^`ng cu?a chi'nh phu? Ba('c Vie^.t Nam tru+o+'c kia la` ngu+o+`i u+a no'i. Ba^'t cu+' o+? ho^.i nghi. na`o, he^~ co' ma(.t o^ng la` o^ng cu~ng se~ le^n no'i. O^ng ta no'i lan man vie^.c no. xo. vie^.c kia khie^'n nhie^`u ngu+o+`i bu+.c mi`nh. No'i nhie^`u, hay no'i, la` mo^.t ca'i be^.nh, ra^'t nhie^`u ngu+o+`i bi.. Nhu+~ng ngu+o+`i ddo' bi. che^ la` ?no'i da`i, no'i dai, no'i da.i.?

Vi` la` ngu+o+`i co' quye^`n ne^n no'i chi ngu+o+`i ta cu~ng nghe, kho^ng nghe thi` ngo^`i nga'p va(.t cho+' kho^ng da'm pha?n ddo^'i. Vi` va^.y, xu+a co' ca^u tu.c ngu+~ nghe ra^'t kho' chi.u nhu+ng pha?i nha^.n la` hay. Ca^u ddo' la`:

Mie^.ng nha` quan co' gang co' the'p.
L. nha` kho' vu+`a lo. vu+`a tha^m

Hai ca^u na^`y du.ng phe'p ddo^'i (Xu+a go.i la` va(n bie^`n nga^~u) vu+`a ddo^'i ca? y' la^~n lo+`i. Gang the'p thi` ddo^'i la.i la` lo. tha^m, co`n mie^.ng thi` ddo^'i la.i la` l. DDo^'i nhu+ the^' thi` ngu+o+`i xu+a go.i la` tha^m; tha^m tha^.t!

Ca^u na^`y cu~ng tu+o+ng tu+. nhu+ ca^u cu?a Ta^y: ?Ly' cu?a ke? ma.nh bao gio+` cu~ng tha('ng?.

No'i la` bie^?u lo^. y' nghi~, ti`nh ca?m, cu~ng co' khi to? ro~ la^.p tru+o+`ng. Khi bi. ddie^`u tra, nha^'t la` khi Co^ng An Co^.ng Sa?n ddie^`u tra, chu'ng thu+o+`ng ga(.ng dde^? bie^'t la^.p tru+o+`ng chi'nh tri. cu?a ddo^'i tu+o+.ng ne^n nhie^`u khi ra^'t kho' tra? lo+`i. Tra? lo+`i theo chu'ng thi` la`? he`n, khie^'p nhu+o+.c. Nghi.ch vo+'i chu'ng thi`? kho' so^'ng. Ngu+o+`i xu+a cu~ng nhie^`u khi ga(.p tru+o+`ng ho+.p kho' no'i ne^n da.y mo^.t ca^u ra^'t ma^'t la^.p tru+o+`ng: ?La`m trai cu+' nu+o+'c hai ma` no'i.? O+? Hue^' cu~ng co' ca^u ho` ra^'t ?ba pha?i? ve^` vie^.c na^`y:

Cha`o be^n nam ma^'t lo`ng be^n nu+~,
Cha`o ngu+o+`i qua^n tu+? bo? bu.ng thuye^`n quye^n
Cho to^i xin cha`o chung mo^.t tie^'ng
ke?o cha`o rie^ng kho' cha`o.

Nguy hie^?m nha^'t la` no'i ni.nh. Ta'n gia ba.i sa?n cu~ng vi` ni.nh, nu+o+'c ma^'t nha` tan cu~ng vi` ni.nh. Ne^'u chung quanh nha` vua co' nhie^`u ni.nh tha^`n thi` the^' na`o vua cu~ng bi. ma^'t ngo^i. La. mo^.t ddie^`u, ngu+o+`i ta ai ai cu~ng u+a nghe ngu+o+`i ta no'i ni.nh mi`nh. Tha^.m chi' nhie^`u khi mi`nh bie^'t ngu+o+`i ta no'i ni.nh ma` mi`nh va^~n thi'ch. Co' pha?i ddo' la` ca' ti'nh cu?a con ngu+o+`i. Ngu+o+`i ta che^'t vi` ca'i thi'ch ddo'! Vua thi` thi'ch bo.n ni.nh tha^`n ho+n trung tha^`n; quan cu~ng va^.y. Nhu+'t la` ma^'y ba`. Ai khen ma^'y ba` na`o la` tre?, la` dde.p, la` phu'c ddu+'c, nha^n ha^.u tho^i thi` ma^'y ba` tha^'y mi`nh le^n to+'i ma^y xanh.

Chung quanh nhu+~ng ngu+o+`i ca^`m quye^`n thu+o+`ng lu'c nhu'c mo^.t lu~ dua ni.nh. O+? Hue^', ngu+o+`i ta co' che^ "Ca^.u Ca^?n" nhu+ng ngu+o+`i ta ghe^ to+?m dda'm ni.nh ho't chung quanh "Ca^.u".

DDo.c truye^.n Kie^`u, nha^.n xe't nha^n va^.t, ngu+o+`i ddo.c tha^'y cu. Nguye^~n Du mo^ ta? nha^n va^.t, ca'ch a(n ma(.c, bo^. ddie^.u, trang phu.c, no'i na(ng mo^~i ngu+o+`i mo^~i ne't, no'i le^n ca'i ca' ti'nh cu?a ho., hay vo^ cu`ng:

Co^ Kie^`u dde.p thi` dda~ dda`nh, nhu+ng ca'ch no'i na(ng cu?a co^ Kie^`u thi`:

La(.ng nghe lo+`i no'i nhu+ ru
Chie^`u thu de^~ khie^'n ne't thu nga.i ngu`ng.

Khi cha`ng Kim Tro.ng to? ra sa`m so+? vo+'i Kie^`u, bi. Kie^`u ?su+?a lu+ng? nhu+ng ca'ch su+?a lu+ng cu?a Co^ Kie^`u kho^ng nhu+~ng kho^ng la`m cho Kim Tro.ng tu+. a'i ba^'t ma~n ma` co`n:

Tha^'y lo+`i ddoan chi'nh de^~ nghe,
Cha`ng ca`ng the^m ne^?, the^m vi` mu+o+`i pha^n.

Hoa(.c:
Khen cho: ..Pha^.t dda~ ne^n ra(`ng:
Kho^n ngoan dde^'n mu+.c, no'i na(ng pha?i lo+`i

Vo+'i ca?nh o^`n a`o, hung du+~ nhu+ sau, kho^ng bie^'t co' kha'c gi` vo+'i ca?nh co^ng an va` ?nha^n da^n? cu?a chu'ng khi xe't nha` da^n chu'ng, hoa(.c nhu+ khi chu'ng ta^'n co^ng gia ddi`nh lu+o+ng da^n vo^ to^.i cho^'ng la.i chu'ng.:

DDa^`y nha` vang tie^'ng ruo^`i xanh
Ru.ng ro+`i gio.t lie^~u, tan ta`nh go^'i mai.

DDu+'c Kho^?ng Tu+? co' no'i dda.i kha'i ra(`ng ngu+o+`i na`o a(n ma(.c cha?i chuo^'t qua', lo+`i no'i tro+n tru di.u da`ng qua', co' the^? bu.ng da. kho^ng tha^.t. Co' pha?i ddo' la` ?nguye^n ta('c? dde^? Cu. Nguye^~n Du mo^ ta? So+? Khanh:

Mo^.t cha`ng vu+`a tra.c thanh xua^n
Hi`nh dong cha?i chuo^'t, a'o kha(n di.u da`ng.Ve^` Hoa.n Thu+, ?con quan la.i bo^.?, do`ng do~i, giai ca^'p tho^'ng tri. nga`y xu+a thi`:

O+? a(n thi` ne^'t cu~ng hay
No'i ddie^`u ra`ng buo^.c thi` tay cu~ng gia`

Con ngu+o+`i nhu+ the^' thi` co' hai bo^. ma(.t:

Be^` ngoa`i tho+n tho+'t no'i cu+o+`i
Ma` trong nham hie^?m gie^'t ngu+o+`i kho^ng dao.

Tu+o+'ng no'i
No'i la` ba?n na(ng tu+. nhie^n thie^n phu' ne^n kho^ng che^' ddo^. na`o co' dda.o lua^.t ?Ca^'m no'i? nhu+ che^' ddo^. ddo^.c ta`i Co^.ng Sa?n. Tu+. do no'i tu+'c la` tu+. do ngo^n lua^.n.

Ca^'m ngo^n lua^.n, thi` chi? co' che^' ddo^. Co^.ng Sa?n mo+'i co'. Ngay ca? du+o+'i che^' ddo^. phong kie^'n ca'ch dda^y ca? ma^'y tra(m na(m o+? nu+o+'c ta cu~ng kho^ng kha('c nghie^.t nhu+ du+o+'i che^' ddo^. Co^.ng Sa?n ba^y gio+`. Ne^'u che^' ddo^. phong kie^'n ca^'m ngo^n lua^.n kha('t khe la('m thi` sao co' ta'c pha^?m ?Cung Oa'n Nga^m Khu'c? no'i le^n ta^m tra.ng cu?a mo^.t cung nu+~ oa'n tra'ch nha` vua vi` bi. nha` vua bo? be^, la`m sao co' ?Chinh Phu. Nga^m? die^~n ta? ta^m tra.ng cu?a mo^.t ngu+o+`i dda`n ba` oa'n tra'ch vua chu'a ga^y ne^n chie^'n tranh dde^? ngu+o+`i cho^`ng pha?i ddi chinh chie^'n o+? xa, hay nhu+ ga^`n dda^y, mo+'i dda^`u the^' ky? 20, du+o+'i trie^`u vua Tha`nh Tha'i, mo^.t nha` vua ye^u nu+o+'c bi. Pha'p ba('t ddi dda`y be^n Cha^u Phi the^' ma` cu~ng bi. nha` tho+ Tra^`n Te^' Xu+o+ng che^ mo^.t ca^u:

Ba('t chu+o+'c ai ta chu'c ma^'y lo+`i
Chu'c cho kha('p he^'t ca? tre^n ddo+`i
Vua, quan, si~, tu+', ngu+o+`i muo^n nu+o+'c,
Sao ddu+o+.c cho ra mo^.t gio^'ng Ngu+o+`i.

Tra^`n Te^' Xu+o+ng che^ vua Tha`nh Tha'i (hay Duy Ta^n ? vua Tha`nh Tha'i bi. trua^'t ngo^i na(m 1908, con la` Vi~nh San le^n ngo^i, la^'y hie^.u la` Duy Ta^n): ?Sao ddu+o+.c cho ra mo^.t gio^'ng Ngu+o+`i? thi` Tra^`n Te^' Xu+o+ng cha(?ng ma^'t mo^.t so+.i lo^ng cha^n, co`n Tra^`n Da^`n vie^'t hai ca^u tho+ sau dda^y thi` bi. gi`:

Xu+a nay Ngu+o+`i va^~n thie^'u tin Ngu+o+`i
Ngu+o+`i va^~n kinh hoa`ng tru+o+'c tu+o+ng lai.

Chi? mo^.t chu+~ Ngu+o+`i vie^'t hoa ma` Tra^`n Da^`n chi.u mo^.t ddo+`i tu`.

Ve^` ca' nha^n, ngu+o+`i ta thu+o+`ng du`ng nhu+~ng lo+`i na(.ng ne^` dde^? ma.t sa't, nhu.c ma. nhau. DDo' la` nga`y xu+a. Nga`y nay, vie^.c nhu.c ma. na^`y pha't trie^?n tha`nh chi'nh sa'ch cu?a nha` nu+o+'c, chi'nh phu?. O+? mie^`n Nam, tru+o+'c 1975, nhu+~ng la~nh tu. nhu+ o^ng Ngo^ DDi`nh Die^.m, o^ng Nguye^~n Va(n Thie^.u, o^ng Du+o+ng Va(n Minh cu~ng co' ngu+o+`i thu+o+ng, ngu+o+`i ghe't, phe^ bi`nh, dda~ ki'ch hay hoan ho^ tu`y theo hoa`n ca?nh hay la(ng ki'nh cu?a ho.. DDie^`u ddo' la` tu+. nhie^n, nhu+ng kho^ng ai go.i ho. ba(`ng tha(`ng.

Sau 1975, trong ca'c buo^?i ho.p phu+o+`ng, kho'm hay ho.c ta^.p, v.v .. bo^~ng ngu+o+`i ta nghe ca'n bo^. Co^.ng Sa?n go.i "Tha(`ng Die^.m", "Tha(`ng Thie^.u", "Tha(`ng Ky`" , "Tha(`ng Du+o+ng Va(n Minh", va` ddo^i khi ca? "Tha(`ng Ni'ch-Xo+n", "Tha(`ng Gio+n-Xo+n" thi` ngu+o+`i ta bo^~ng tha^'y ho+i la. la^~m vo+'i ca'ch xu+ng ho^ cu?a ngu+o+`i Nam. Qua ddo', ne^'u ai go.i "O^ng Ngo^ DDi`nh Die^.m", "O^ng Thie^.u" thi` bi. ca'n bo^. Co^.ng Sa?n "chi?nh" ngay. Ho. ca^'m, kho^ng cho go.i ba(`ng o^ng ma` pha?i go.i ba(`ng tha(`ng nhu+ ho. va^.y. Ne^'u go.i o^ng Thie^.u ba(`ng o^ng thi` go.i Xi't-Ta-Lin ba(`ng gi`? Chi? co' ma^'y o^ng be^n Lie^n Xo^, be^n Ta`u (Trung Quo^'c) mo+'i go.i ba(`ng o^ng. Vo+'i ngu+o+`i Co^.ng Sa?n, cu`ng dda?ng vo+'i nhau thi` cu~ng co' khi ho. go.i ?DDo^`ng chi' Xi't-Ta-Lin?, ?DDo^`ng chi' Mao Tra.ch DDo^ng? hoa(.c ?DDo^`ng chi' Mao Tra.ch DDo^ng vi~ dda.i?. Ngu+o+`i ngoa`i dda?ng thi` kho^ng ddu+o+.c go.i ba(`ng ?ddo^`ng chi'? (di~ nhie^n) va` pha?i go.i ba(`ng o^ng; chung chung, to^?ng qua't la` nhu+ va^.y, gio^'ng nhu+ To^' Hu+~u go.i ?Tro+`i o+i O^ng ma^'t dda^'t tro+`i co' kho^ng?!? Kho^ng ly' go.i Xi't-Ta-Lin ba(`ng o^ng ro^`i cu~ng go.i Ngo^ DDi`nh Die^.m ba(`ng o^ng?! The^' la` kho^ng xong ro^`i, ?kho^ng vu+~ng la^.p truo+`ng? ne^n cho ddi ?ho.c ta^.p? o+? tra.i ca?i ta.o. DDe^? dda'p la.i ca'ch go.i cu?a ?dda?ng va` nha` nu+o+'c? Co^.ng Sa?n, nga`y nay ngu+o+`i ta cu~ng tha^'y nhan nha~n tre^n ba'o chi' ha?i ngoa.i tie^'ng ?Ho^` ta(.c?, ?gia` Ho^`?, ?ca'o Ho^`?. Tru+o+'c 1975, i't khi tha^'y ba'o chi' mie^`n Nam go.i o^ng Ho^` Chi' Minh nhu+ the^'. DDo' cu~ng la` "Ra(ng tra? ra(ng, ma('t tra? ma('t" ma` tho^i!

Hay nhu+'t la` ne^n "Lu+.a lo+`i ma` no'i cho vu+`a lo`ng nhau" nhu+ to^? tie^n chu'ng ta dda~ da.y. Lo+`i no'i hay, to^'t dde.p thi` ngu+o+`i ta nho+' la^u, thi'ch thu' va` tha^.m chi' ca? ki'nh tro.ng ngu+o+`i no'i. Lo+`i no'i do+?, xa^'u, thie^'u li.ch su+., tha^.m chi' thie^'u gia'o du.c thi` ngu+o+`i ta che^, ghe't, bo? ddi.

Xin ddu+a mo^.t vi' du. nhu+: Ta^y co' ca^u tu.c ngu+~ nhu+ to^i vu+`a no'i tre^n ?Ma('t tra? ma('t, ra(ng tra? ra(ng?. The^' la so`ng pha(?ng. Ai to^'t vo+'i mi`nh, mi`nh to^'t la.i; ai khen mi`nh, mi`nh khen la.i; ai che^ mi`nh, mi`nh che^ la.i; ai chu+o+?i mi`nh, mi`nh chu+o+?i la.i. DDo' la` the^' gian thu+o+`ng ti`nh.

Nhu+ng co' le~ tu+` ca^u tu.c ngu+~ ddo' ma` o^ng Tha'nh Gandhi be^n A^'n DDo^. mo+'i no'i ca^u sau dda^y: "Ma('t tra? ma('t thi` cuo^'i cu`ng se~ la`m cho ca? the^' gio+'i mu` lo`a." Ca^u o^ng Gandhi no'i mo+'i tha^.t la` hay, mo+'i tha^'m thi'a. Co' le~ ddo' la` mo^.t ne't dda(.c sa('c cu?a va(n ho'a A^'n DDo^.. Nhu+~ng ngu+o+`i theo Pha^.t co' le~ bie^'t ca^u Pha^.t da.y: ?La^'y oa'n tra? oa'n, oa'n cho^`ng cha^'t; la^'y a^n tra? oa'n, oa'n tie^u tan.?

Ho^`i to^i co`n ho.c lo+'p dde^. lu.c (lo+'p 7 ba^y gio+`), o^ng tha^`y da.y Vie^.t va(n cu?a to^i co' bie^?u chu'ng to^i cu+' mo^~i tua^`n, mo^.t toa'n (khoa?ng 10 ho.c sinh) ti`m cho o^ng mo^.t ca^u thuo^.c loa.i ?Lo+`i hay y' dde.p?. Toa'n na`o ti`m ddu+o+.c nhie^`u ca^u, ca^u ca`ng hay, thi` chu'ng to^i ca`ng ddu+o+.c ddie^?m to^'t. To^i kho^ng ro~ o^ng tha^`y to^i muo^'n la`m mo^.t bo^. su+u ta^.p hay o^ng muo^'n da.y khe'o chu'ng to^i vi` khi ddi ti`m tu+'c la` co' ho.c ho?i. Va`o thu+ vie^.n, to^i tha^'y o+? My~ ba^y gio+` co' ra^'t nhie^`u loa.i hay su+u ta^.p nhu+~ng lo+`i hay y' dde.p nhu+ the^'. Theo kinh nghie^.m cu?a to^i, ne^n khuye^'n khi'ch bo.n tre? ddo.c sa'ch na^`y.

Vi` no'i ba^.y, vi` so+. kha^?u nghie^.p ma` co' ngu+o+`i kho^ng no'i.

Kho^ng no'i co' nhie^`u nghi~a. Kho^ng no'i tru+o+'c ngu+o+`i ddie^`u tra co' nghi~a la ba^'t ho+.p ta'c. Trong mo^.t nu+o+'c tu+. do, ngu+o+`i ta co' quye^`n im la(.ng, dde^? cho lua^.t su+ cu?a ho. la`m vie^.c. Vo+'i Co^ng An Vie^.t Nam, ho. ho?i mi`nh ma` mi`nh kho^ng no'i thi` co' nghi~a la` ?ba^`m mi`nh?, tuy ra(`ng trong che^' ddo^. cu~, Vie^.t Co^.ng hu+o+'ng da^~n cho nhu+~ng ngu+o+`i theo chu'ng khi bi. chi'nh quye^`n quo^'c gia ba('t thi` pha?i ba kho^ng: Kho^ng tha^'y, kho^ng nghe, kho^ng no'i.

Ngu+o+`i ta ke^? mo^t ca^u chuye^.n nga`y tru+o+'c nha` va(n Pha'p Anatole France tranh lua^.n vo+'i mo^.t o^ng dda.i ta' ve^` mo^.t va^'n dde^` gi` ddo'. O^ng dda.i ta' du`ng nhu+~ng lo+`i na(.ng ne^`, tho^ bi? dde^? ma.t sa't nha` va(n ne^n A. France kho^ng tra? lo+`i nhu+~ng gi` o^ng dda.i ta' vie^'t nu+~a. Tha^'y nha` va(n kho^ng no'i gi` nu+~a, o^ng dda.i ta' gia^.n qua', mo^.t ho^m dde^'n ta^.n nha` cu?a nha` va(n ho?i mo^.t ca^u: ?Na`y tha(`ng nha` va(n cho' che^'t kia! Ta.i sao ma`y kho^ng tra? lo+`i tao?? A. France cha^.m ra~i tra? lo+`i: ?Thu+a dda.i ta'! Vi` mo^`m dda.i ta' tho^'i qua'!?

Ve^` vie^.c kho^ng no'i, ngu+o+`i Ta^y phu+o+ng cu~ng no'i mo^.t ca^u kha' hay: ?Ngu+o+`i ta chi? ca^`n mo^.t na(m dde^? ta^.p no'i nhu+ng pha?i ta^.p ba na(m dde^? nga^.m mie^.ng la.i.?

Ve^` ma(.t to^n gia'o thi` ddo' la` mo^.t ca'ch tu ca'i mie^.ng cu?a mi`nh: ti.nh kha^?u. No'i, nha^'t la` no'i ba^.y thi` theo Pha^.t la` ta.o cho mi`nh mo^.t ca'i nghie^.p, ta.o mo^.t ?Kha^?u Nghie^.p?. No'i ba^.y, no'i ddie^`u a'c, ddie^`u xa^'u la` ta.o cho mi`nh mo^.t kha^?u nghie^.p xa^'u. Vi` va^.y ti.nh kha^?u la` tra'nh cho mi`nh mo^.t ca'i nghie^.p.

O^ng ?Ba'c Va^.t Lang? ho^`i xu+a o+? Sadec, du ho.c be^n Ta^y va` dda^.u ky~ su+ sinh va^.t, khi ve^` nu+o+'c, o^ng cha(?ng la`m vie^.c gi`, nga`y nga`y ?ngao du so+n thu?y?. Mo^.t la^`n o^ng le^n tha(m Tha.ch DDo^.ng o+? Ha` tie^n. No+i na^`y co' mo^.t con ddu+o+`ng ddi xuo^'ng mo^.t ca'i hang ma` ngu+o+`i ta go.i la` ddu+o+`ng xuo^'ng a^m phu?. O^ng ta tha^'y ca'i gi` o+? ddo' ma` ngu+o+`i ta ba?o ra(`ng Pha^.t tha'nh ca^'m o^ng no'i cho ne^n tu+` ddo' ve^` sau, cho dde^'n khi qua ddo+`i, o^ng ti.nh kha^?u.

Ve^` to^n gia'o, vua Tra^`n Nha^n To^n co' mo^.t ba`i tho+ kha' hay no'i ve^` kho^ng no'i. Ba`i tho+ nhu+ sau:

Oanh ho't de^` da` lie^~u ta? to+i
The^`m hoa ma^y phu? bo'ng hie^n da`i
Kha'ch dde^'n cha(?ng tha(m nie^`m ta^m su+.
Tu+.a bu+'c lan can chi? nga('m tro+`i

(Hoa`ng Vu~ di.ch)

Hie^?u theo va(n chu+o+ng tho^ng thu+o+`ng thi` dda^y la` mo^.t ba`i tho+ hay, mo^.t ba`i tho+ dde.p. Buo^?i chie^`u (hay buo^?i tru+a, buo^?i sa'ng) co' na('ng chie^'u la`m bo'ng ma^y che phu? the^`m nha` (hay chu`a), co' nhu+~ng ca`nh lie^~u buo^ng da`i, tie^'ng chim oanh ho't tre^n ca`nh ca^y. Va^.y ma` kha'ch dde^'n tha(m, cha(?ng no'i mo^.t lo+`i ta^m su+.. Kha'ch ddu+'ng tu+.a bu+'c lan can nga('m tro+`i. Nga('m tro+`i dde^? la`m gi`? DDe^? nhi`m mo^.t ca?nh dde.p hay dde^? suy tu+o+?ng. DDie^`u suy tu+o+?ng ddo' cha('c co' chie^`u ro^.ng la^~n chie^`u sa^u la`m cho kha'ch dda('m chi`m trong vo`ng suy tu+o+?ng ddo' ma` cha(?ng no'i mo^.t lo+`i. Di~ nhie^n dda^y la` mo^.t ba`i tho+ thie^`n ne^n xin dde^? cho ca'c nha` thie^`n ho.c gia?i thi'ch hay ho+n.

Ba`i tho+ sau dda^y cu~ng la` mo^.t ba`i tho+ ?Kho^ng no'i? nhu+ng kho^ng pha?i la` mo^.t ba`i tho+ thie^`n, ma` chi'nh la` mo^.t ta^m su+. ve^` con ngu+o+`i, ve^` cuo^.c ddo+`i, ve^` dda?o ddie^n the^' su+..

Nga`y 11 tha'ng 11 na(m 1960, Nguye^~n Cha'nh Thi dda?o cha'nh la^.t ddo^? o^ng Ngo^ DDi`nh Die^.m. Cuo^.c dda?o cha'nh tha^'t ba.i, mo^.t so^' nha` hoa.t ddo^.ng chi'nh tri. bi. ba('t vi` co' di'nh li'u dde^'n cuo^.c dda?o cha'nh ddo'. Mo^.t trong so^' nhu+~ng ngu+o+`i na^`y co' nha` ca'ch ma.ng Nguye^~n Tu+o+`ng Tam (Tu+'c nha` va(n Nha^'t Linh).

Na(m 1963, vi` vu. Pha^.t gia'o ddo^` ddu+'ng le^n bie^?u ti`nh cho^'ng ddo^'i nha` Ngo^, dde^? da(`n ma(.t, Ngo^ Trie^`u mo+? mo^.t phie^n to`a xu+? to^.i nhu+~ng ngu+o+`i tru+o+'c ddo' cho^'ng ddo^'i che^' ddo^.. Nha` ca'ch ma.ng Nguye^~n Tu+o+`ng Tam co' te^n trong so^' nhu+~ng ngu+o+`i bi. ddu+a ra to`a la^`n na^`y. Tru+o+'c ho^m ra to`a mo^.t nga`y, ddu'ng nga`y 7 tha'ng 7 na(m 1963, thu+o+`ng go.i la` nga`y Song Tha^'t, mo^~i na(m dde^`u co' le^~ ky? nie^.m ?Ngo^ to^?ng tho^'ng cha^'p cha'nh?, Nha^'t Linh du`ng ddo^.c du+o+.c tu+. tu+?. Vie^.c la`m cu?a o^ng la`m cha^'n ddo^.ng du+ lua^.n trong cu~ng nhu+ ngoa`i nu+o+'c.

Tho+`i gian tru+o+'c khi vu. a'n xa?y ra, nha` ca'ch ma.ng Nguye^~n Tu+o+`ng Tam thu+o+`ng dde^'n tha(m ba.n be`, trong so^' ddo' co' nha` tho+ Bu`i Kha'nh DDa?n. Mo^.t la^`n dde^'n tha(m ba.n, Nha^'t Linh chi? no'i va`i ca^u cha`o ho?i thu+o+`ng le^., ro^`i ngo^`i tra^`m nga^m cha(?ng no'i lo+`i na`o. Xong ro^`i, nha` va(n cha`o ba.n ra ve^`, kho^ng no'i the^m mo^t lo+`i na`o kha'c. DDie^`u kho^ng no'i cu?a Nha^'t Linh dda~ ga^y mo^.t a^'n tu+o+.ng sa^u sa('c cho nha` tho+. Sau khi Nha^'t Linh ra ve^`, nha` tho+ Bu`i Kha'nh DDa?n la`m ba`i tho+ sau dda^y:

Thie^'u Mo^.t Lo+`i

Chie^`u na`o hiu qua.nh dde^'n tha(m to^i
Anh dda~ que^n kho^ng no'i mo^.t lo+`i
Ta'm hu+o+'ng da^`n buo^ng va`o ti.ch mi.ch
Hai lo`ng va^~n nga~ cho^'n xa xo^i
Ma('t theo di~ va~ng mo+ ho^` hie^.n
Tai la('ng tho+`i gian tha'nh tho't ro+i
Ta^'t ca? chi`m sa^u sa^u xuo^'ng ma~i
Vi` anh chi? thie^'u mo^.t lo+`i tho^i

Bu`i Kha'nh DDa?n

Tha`nh ra, thu+a qui' vi., ca'i kho^ng no'i la.i qui' ho+n ca'i no'i ha`ng va.n la^`n.

No'i la` mo^.t a^n hue^. dda(.c bie^.t ta.o ho'a chi? cho con ngu+o+`i mo+'i co'. Ta^'t ca? ca'c loa`i va^.t kha'c kho^ng the^? co' ddu+o+.c. Ne^'u bie^'t ddo' la` mo^.t a^n hue^. dda(.c bie^.t, ta.i sao chu'ng ta kho^ng co^' ga('ng gi`n giu+~ no', du`ng no' mo^.t ca'ch trong sa'ng dde.p dde~, ddem la.i cho nhau nhu+~ng ddie^`u hay dde.p tu+o+i vui. Gia ti? co' mo^.t so^' loa`i va^.t na`o ddo' cu~ng kho^ng ngoan nhu+ ngu+o+`i nhu+ng chu'ng kho^ng ddu+o+.c ca'i dda(.c a^n cu?a Ta.o ho'a cho chu'ng co' tie^'ng no'i nhu+ ngu+o+`i thi` chu'ng se~ suy nghi~ nhu+ the^' na`o khi chu'ng tha^'y loa`i ngu+o+`i du`ng tie^'ng no'i dde^? chu+o+?i ru?a nhau?! Chu'ng se~ che^ cu+o+`i chu'ng ta dda^'y, cho ra(`ng chu'ng ta kho^ng bie^'t ca'i gia' tri. a^n hue^. dda(.c bie^.t cu?a tie^'ng no'i ma` du`ng cho ddu'ng ca'ch.

Ngu+o+`i Nha^.t cu~ng uo^'ng tra` nhu+ ca'c da^n to^.c kha'c nhu+ ngu+o+`i Ta`u, ngu+o+`i Vie^.t, nhu+ng ho. bie^'n ca?i ca'ch du`ng tra` nhu+ mo^.t nghe^. thua^.t, bie^'n no' tha`nh mo^.t ca'i dda.o ma` ho. go.i la` tra` dda.o.

Cu~ng vo+'i mo^.t y' hu+o+'ng muo^'n ba('t chu+o+'c ngu+o+`i Nha^.t, to^i nghi~ ra(`ng ta.i sao chu'ng ta la.i kho^ng gi`n giu+~, tra^n tro.ng tie^'ng no'i, ca'ch no'i, v.v.. nhu+ the^' na`o dde^? bie^'n no' tha`nh mo^.t? ngo^n dda.o. DDo' cu~ng la` ca'i y' chi'nh khi to^i dda(.t te^n cho ba`i vie^'t na^`y.

Hoa`nglongha?i (Tue^.Chu+o+ng)

Mu.c Lu.c

8. Mo^.t Chu't Ba^ng Khua^ng

Ba.ch Lie^n

Sa'ng nay, thay vi` bi. ca'i ho+i no'ng cu?a mu`a he` dda'nh thu+'c nhu+ mo.i nga`y, tho+`i tie^'t ma't me?. Nhu+~ng la`n gio' ma't la.nh u`a va`o pho`ng khie^'n to^i cu+' muo^'n na(`m cuo^.n tro`n nu+o+'ng ma~i trong cha(n.

Nhi`n qua cu+?a so^?, ta^`m ma('t to^i kho^ng bi. ve^.t na('ng la'ch xuye^n qua ma`n sa'o la`m cho'a ma('t. Ba^`u tro+`i ho^m nay pha ma`u xa'm nha.t o+? cuo^'i cha^n ma^y no+i ma` mo^~i buo^?i sa'ng to^i dde^`u tro^ng tha^'y khuo^n ma(.t bu. ba^~m tro`n xoe cu+o+`i vui, lu+~ng thu+~ng ti`nh tang tre^n con ddu+o+`ng do^'c dde^? leo le^n thie^n ddi?nh.

Sau mo^.t tua^`n le^~ tha? muo^n nga`n tia na('ng gay ga('t, cho'i chang xuo^'ng vo`m tro+`i Nam California cho dde^'n no^~i, dda~ ga^y ra nhie^`u dda'm cha'y tra`n lan ma` thie^.t ha.i ve^` nha` cu+?a cu~ng kho^ng i't. Ho^m nay cu~ng cu`ng vi. tri' ddo', to^i tha^'y nhu+~ng a'ng ma^y mu` gia(ng ki'n mo^.t go'c tro+`i. DDa'm ma^y mo+` su+o+ng cho ta khung tro+`i huye^`n a?o mo+ mo^.ng tha^.t dde.p.

Kho^ng la^u nu+~a mu`a he` se~ lui da^`n, dde^? nhu+o+`ng bu+o+'c cho nhu+~ng la`n gio' di.u ma't ve^` kho?a la^'p ca'i kho^ng gian bo?ng cha'y, nhu+ muo^'n thie^u ddo^'t ca? dda^'t tro+`i na^`y. Tha'ng ta'm bu`i ngu`i khe'p la.i, cho tha'ng chi'n thanh tha?n mo+? ca'nh cu+?a tu+o+i vui mo^.t chu't. Tha'ng chi'n tuy cu~ng va^~n co`n ra?i-ra'c nhu+~ng nga`y no'ng bu+'c, nhu+ng vi` chu'ng ta chi? la` loa`i ngu+o+`i be' nho? ne^n dda`nh pha?i cha^'p nha^.n mo.i ddie^`u ma` thie^n nhie^n ba('t chu'ng ta pha?i ddu+o+ng dda^`u, kho^ng the^? cu+o+~ng la.i -ba^'t tua^n theo.

Tha'ng chi'n se~ di.u da`ng cho'ng qua nhu+ co+n gio' thoa?ng, theo tua^`n tu+. cu?a mu+o+`i hai tha'ng trong mo^.t na(m da`i. Loa`i ngu+o+`i va^~n a^m tha^`m cha.y theo nhi.p so^'ng ddo+`i, va^~n la(n cha?y theo ca'c die^~n bie^'n tre^n tra'i dda^'t xoay tro`n na`y. Vo+'i ba?n na(ng ba^?m sinh cu?a con ngu+o+`i, chu'ng ta tu+. mi`nh sa('p xe^'p co^ng vie^.c, linh ddo^.ng sinh hoa.t ha(`ng nga`y sao cho thi'ch u+'ng vo+'i tho+`i tie^'t, mo.i bie^'n chuye^?n ddo^?i thay trong tu+`ng hoa`n ca?nh.

Ngu+o+`i Vie^.t chu'ng ta co' co+ duye^n ddu+o+.c sinh so^'ng trong hai vu`ng khi' ha^.u hoa`n toa`n kha'c nhau, tie^u bie^?u cu?a thie^n nhie^n :

- Vu`ng tro+`i que^ Me. vo+'i hai mu`a mu+a na('ng chan ho`a .
- Vu`ng tro+`i que^ ngu+o+`i vo+'i bo^'n mu`a ro~ re^.t : xua^n ha. thu ddo^ng.

Mu+a na('ng que^ nha` hie^`n ho`a, cho mie^`n Nam mo^.t vu+.a lu'a va`ng tho+m tho, nuo^i so^'ng ngu+o+`i da^n hie^`n la`nh cha^'t pha'c. Nhu+~ng thu+?a ruo^.ng xanh nga't ma`u ngo.c bi'ch tra?i da`i dde^'n ta^.n cha^n tro+`i nhu+ mo^.t ta^'m tha?m nhung xanh tuye^.t dde.p. Bu+'c tranh na`y dda~ in ha(`n trong ky' u+'c cu?a ngu+o+`i Vie^.t chu'ng ta va` kho' ti`m tha^'y ddu+o+.c o+? xu+' ngu+o+`i. No+i co' bo^'n mu`a nhu+ no+i to^i ddang sinh so^'ng.

To^i la^?n tha^?n mo+ ma`ng nhi`n le^n ba^`u tro+`i be^n ngoa`i cu+?a so^?, cho+.t tha^'y nhu+~ng ca'nh chim non da.i vu+`a bay lu+o+.n tre^n va^`ng ma^y xa'm ngay tru+o+'c sa^n nha`. DDa`n chim be' bo?ng na`y vu+`a ro+`i to^? a^'m, ri'u ri't cha`o mo^.t nga`y mo+'i. Tie^'ng chim re'o go.i nhau, ddu+a to^i ve^` nhu+~ng ca'nh ddo^`ng lu'a xanh ma`u ma. non be^n kia bo+` dda.i du+o+ng. O+? vu`ng tro+`i thu+o+ng nho+' ddo' cu~ng co' nhu+~ng ca'nh chim hie^`n ho`a bay la` dda` tre^n ngo.n lu'a a^n ti`nh. Na(m tha'ng ngo.t nga`o na`o nuo^i to^i kho^n lo+'n.

Ma(.c du` to^i ddang mie^n man mo+ ma`ng, vo^~ ca'nh bay cu`ng tie^'ng chim tro+? ve^` que^ Me. . Nhu+ng trong lo`ng cu+' tha^'p-tho?m, lo a^u vi` co`n vu+o+ng mang mo^.t chu't ba^ng khua^ng, mo^.t chu't lo la('ng. To^i pha^n va^n tu+. ho?i :

Kho^ng bie^'t nhu+~ng ca'nh chim hie^`n ho`a xa xa(m, cu?a vu`ng tro+`i que^ Ngoa.i e^m dde^`m thuo+? na`o, co' co`n vui ve?, ho^`n nhie^n cho to^i ho`a nha^.p - dde^? to^i co' the^? ti`m la.i khung tro+`i tuo^?i da.i nga`y xu+a cha(ng ?

Vu`ng tro+`i thu+o+ng nho+' ma` to^i dda~ xa ca'ch bao mu`a thu thay la'.

Ba.ch Lie^n

***********


Bu+'c Tranh Nho`a

Mu+u sinh kie^'m tie^`n la` mu.c ddi'ch ga^`y du+.ng cho chi'nh mi`nh va` ngu+o+`i tha^n, ti`m mo^.t no+i cho^'n che na('ng hu+'ng mu+a, co' ddo+`i so^'ng e^m dde^`m. Nhie^`u ngu+o+`i kho^ng an pha^.n khi mi`nh co' ddu+o+.c cuo^.c so^'ng bi`nh la(.ng. Ho. muo^'n vu+o+.t xa ho+n va` pho^ tru+o+ng bo^. o'c tho^ng minh cu?a mi`nh, ha^`u ddu+'ng vu+~ng vo+'i ddi.a vi. vang tie^'ng. Ai cao, ai tha^'p tre^n chi'nh tru+o+`ng, thu+o+ng tru+o+`ng, kho^ng ngu+`ng ti`m to`i che^' bie^'n, ra su+'c sa'ng ta.o bie^'t bao ddie^`u mo+'i me?.

The^' gio+'i dda~, ddang va` cha('c cha('n se~ co' mo^.t danh sa'ch da`i loa(`ng ngoa(`ng, ne^u te^n ca'c ba^.c hie^`n trie^'t, ca'c nha` khoa ho.c gia ta`i ba no^?i tie^'ng, ddu+o+.c xe^'p ha.ng vang lu+`ng. Kho^ng the^? na`o thie^'u va('ng danh sa'ch ngu+o+`i gia`u co' nha^'t hie^.n gio+` tre^n toa`n the^' gio+'i. La^u la^u, khoa?ng chu+`ng va`i tha'ng thi` co' su+. do+`i ddo^?i ngo^i vi.. O^i chao o+i, nghe con so^' ta`i sa?n ke^'t su` cu?a ca'c nha^n va^.t tie^'ng ta(m lu+`ng la^~y trong thie^n ha., to^i choa'ng va'ng ma(.t ma`y. Vi` kho^'i tie^`n cu?a ho. qua' to lo+'n, cao cha^'t nga^'t na`y co' the^? dde` be.p che^'t ngu+o+`i de^~ da`ng ma` kho^ng ca^`n gu+o+m gia'o.

Tie^`n ta`i phu' quy' la` va^.t ngoa`i tha^n. Nhu+ng than o^i, ca'i su+'c ma.nh ta`n kho^'c ddo' dda~ la`m lung lay con ngu+o+`i tra^`n tu.c. Kho^ng ai ma` kho^ng nghi~ to+'i va` luo^n u+o+'c mo+ mi`nh la`m chu? mo^.t ha~ng xu+o+?ng na`o ddo' cho ddo+`i so^'ng de^~ tho+?, thoa?i ma'i tie^u xa`i. Nhi`n chung quanh ba.n be`, ngu+o+`i tha^n va` cu~ng nhu+ ngu+o+`i chu+a bao gio+` quen bie^'t, thi` xa~ ho^.i la` mo+' bo`ng bong ro^'i nu`i dde^'n nhu+'c dda^`u cho'ng ma(.t. Chuye^.n vui cu+o+`i ha? he^ ra^`m tro+`i, cu~ng nhu+ a^u sa^`u buo^`n na't ruo^.t ti'm gan, nhan nha?n xa?y ra cho tu+`ng ca' nha^n, tu+`ng gia ddi`nh va` cho ca? the^' gio+'i.

Co' va`i nha^n va^.t gia`u khe't tie^'ng cu~ng kho^ng the^? na`o du`ng tie^`n nu'i cu?a mi`nh dde^? mua ma.ng so^'ng cho chi'nh mi`nh, khi vu+o+'ng ma('c va`o ca(n be^.nh oa'i a'c kho^ng co`n thuo^'c chu+~a tri.. Chu'ng ta cu`ng nhau suy nga^~m the^' su+. dde^? ho.c ho?i tru+o+`ng ddo+`i. Ha`nh tri`nh kie^'m tie^`n nga`y dde^m cha('c cha('n la`m hao mo`n tha^n the^? va` ddo^i khi ddo^`ng ha`nh vo+'i mo^.t tha^n the^? xanh xao hao ga^`y. Cuo^'i cu`ng ro^`i, kho^ng ai tra'nh kho?i be^.nh ta^.t. Mo^.t nga`y ho+i tho+? ye^'u o+'t, su+'c kho?e buo^`n te^nh dda`nh buo^ng ro+`i, chia tay tra'i tim co^ ca^.u chu?, va` la(.ng le~ ra ddi.

Co^ ca^.u chu? im li`m, kho^ng mo^.t lo+`i pha`n na`n oa'n tra'ch ddi.nh me^.nh, ngoan ngoa~n an pha^.n vo+'i lo+'p co? xanh re^u. Tha^n xa'c mu.c ra~, bie^'n hoa' tha`nh trie^.u trie^.u ca't bu.i lang thang, tan nho`a theo luo^`ng gio' bay xa ve^` co~i hu+ kho^ng. Tra(m ngu+o+`i tra(m y' vi` mo^~i con ngu+o+`i la` mo^.t bo^. o'c hoa`n toa`n kha'c bie^.t. Anh em sinh ddo^i cu~ng kho^ng co' cu`ng ta'nh ti`nh, huo^'ng ho^` gi` la` ngu+o+`i du+ng nu+o+'c la?. Kho^ng ai co' lo^'i suy tu+ va` gia?i quye^'t va^'n dde^` sa^u la('ng trong ta^m kha?m gio^'ng nhau. Tu+` ddo', na?y sinh ra nhie^`u nghi.ch ca?nh oan tra'i ,va` ray ru+'t vo+'i no^~i buo^`n tha?m thie^'t, bi ai.

Ta.o ho'a sanh ra con ngu+o+`i
Mo^~i ngu+o+`i co' mo^.t cuo^.c ddo+`i
Nghe`o gia`u tu`y theo ddi.nh me^.nh
Kho^ng ai ca~i la.i y' tro+`i
*
Ba`n tay ngo'n va('n, ngo'n da`i
Mo^~i ngu+o+`i co' mo^.t bie^.t ta`i
Ngu+o+`i hie^`n la`nh, ngu+o+`i hung du+~
Ro^'i bo+`i xa~ ho^.i dda('ng cay
*
Cha me. sanh ra dda`n con
DDu+'a cao, ddu+'a tha^'p, ddu+'a tro`n
Ta'nh ti`nh ta^'t nhie^n cu~ng kha'c
DDu+'a tra^`m nga^m, ddu+'a ve'o von
*
The^' gio+'i muo^n loa`i tro^.n la^~n
Da va`ng, dden thui, tra('ng nga`
La' xanh, cam, na^u, ti'm, ddo?,
Nha^n, sinh, va^.t, bu+'c tranh nho`a

Ba.ch Lie^n

Mu.c Lu.c

9. Khi Phu. Nu+~ La'i Xe

Kim Loan

Bu+~a nay Edmonton tro+`i na('ng va`ng ru+.c, to^i thay bo^. ddo^` dde.p cha.y xe dde^'n To`a (Law Courts) cu?a tha`nh pho^' dde^? ...ddo'ng tie^`n pha.t giao tho^ng. Vu+`a bu+o+'c ra kho?i cho^~ parking lot cu?a To`a, nho? em trong ca ddoa`n tu+. du+ng xua^'t hie^.n:

- Chi. Loan ddi dda^u va^.y?

- Thi` ddi ddo'ng pha.t cho+' ddi dda^u, co`n em?

- Da. ...em cu~ng nhu+ chi.!

- Em bi. ...to^.i gi`!?

- Em dda^.u xe cho^~ da`nh cho handicapped chi. o+i!

- Tro+`i! Cho^~ ddo' la` to^'i ky., pha.t na(.ng a` nhe.

- Da. $250 ddo' chi.. Cho^~ parking ga^`n nha` tho+` em dda^.u mo^~i chie^`u thu+' ba?y ddi le^~ vi` ca'i ba?ng handicapped co' ghi ?Sundays only? , ai de` co' la^`n ddi le^~ Chu'a Nha^.t em va^~n dda^.u theo tho'i quen, tha`nh ra bi. pha.t. Co`n chi., to^.i gi` ?

- Chi. bi. pha.t $388 vi` ...vu+o+.t dde`n ddo? tre^n high way.

- Wow!! Chi. no^?i tie^'ng ye^'u tay la'i, ma` da'm vu+o+.t dde`n ddo? xa lo^., nga^`u qua'.

- Thi` ddo', ca'i highway nho? xi'u, lu'c a^'y chi. ddang va^?n vo+ ti`m ...va^`n tho+ ne^n kho^ng dde^? y', dde^'n no+i tha^'y dde`n va`ng thi` kho^ng ki.p tha('ng la.i ne^n ro^` ma'y vu+o+.t qua. Tua^`n sau gia^'y pha.t gu+?i ve^` ghi ro~: dde`n ddo? 3 gia^y ma` ?kho^? chu?? va^~n ...ngoan co^', pha.t cho nho+' ddo+`i!

- Tho^i chi. o+i, coi nhu+ chi. em mi`nh ddo'ng thue^' cho city, dde^? ho. phu.c vu. chu'ng ta ddu+o+`ng sa' to^'t dde.p, co^ng vie^n tu+o+i to^'t va` nhie^`u thu+' kha'c nu+~a.

- Chi. co' no'i gi` dda^u na`. Xu+' na`y mi`nh ddi ddo'ng pha.t ma` ho^?ng ...ddau lo`ng nhie^`u, vi` an ta^m tie^`n cu?a mi`nh ddi va`o co^ng quy~, cho+' kho^ng nhu+ xu+' co^.ng sa?n, ddo'ng tie^`n cho co^ng an la` bie^'t cha('c no' se~ bi. bo^'c ho+i va`o tu'i quan tham chia cha'c nhau.

Hai chi. em bu+o+'c va`o co^?ng To`a, xe^'p ha`ng qua ca'c thu? tu.c security check y nhu+ ngoa`i phi tru+o+`ng . Ma^'y cha`ng security va` ca?nh sa't no+i dda^y sao ma` ...dde.p the^', ai na^'y dde^`u cao to hu`ng du~ng trong bo^. uniform dda^`y quye^`n uy . Chu'ng to^i mi?m cu+o+`i, no'i tha^`m vo+'i nhau, dde^'n dda^y ga(.p ca'c cha`ng na`y thi` ddo'ng bao nhie^u tie^`n cu~ng dda'ng. No'i vui va^.y tho^i, cho+' ly' do chu'ng to^i co' ma(.t ta.i To`a la` dde^? na(n ni? ddu+o+.c gia?m tie^`n pha.t .

O+? Canada, khi bi. gia^'y pha.t giao tho^ng thi` ba.n co' hai cho.n lu+.a, thu+' nha^'t la` ngoan ngoa~n chi.u pha.t, ghi cheque gu+?i tie^`n cho city, thu+' hai, ne^'u tha^'y oan uo^?ng thi` xin mo+`i dde^'n To`a . Ta.i dda^y, la.i co' hai cho.n lu+.a nu+~a: ne^'u muo^'n ke^u oan, To`a se~ cho nga`y he.n tro+? la.i, ra To`a, ca~i qua ca~i la.i, ne^'u tha('ng thi` tho^i, thua thi` pha?i no^.p dda^`y ddu?. Co`n ne^'u nhu+ chi? muo^'n gia?m tie^`n pha.t, nhu+ chu'ng to^i dda^y, thi` va`o ga(.p dda.i die^.n To`a, sau khi ca ?ba`i ca con ca'?, ke^? kho^? vo+'i khuo^n ma(.t vo^ so^' to^.i, thi` ha^`u nhu+ ai cu~ng ddu+o+.c gia?m, tu`y theo mu+'c ddo^., co' khi 25% hoa(.c tha^.m chi' gia?m mo^.t nu+?a, no^.p tie^`n ngay ta.i cho^~ ro^`i ra ve^` . DDa so^' ?kho^? chu?? dde^`u cho.n gia?i pha'p ?na(n ni? i? o^i? gia?m tie^`n cho le., vi` ne^'u cho.n he.n nga`y ra To`a, ma^'t the^m tho+`i gian ma` he^n xui kho' bie^'t ddu+o+.c, ngoa.i tru+` bie^'t cha('c mi`nh se~ tha('ng. Nhu+ mo^.t chi. ba.n trong Ho^.i Ngu+o+`i Vie^.t (la.i la` ...phu. nu+~), la'i xe sau khi camping tro+? ve^`, ddu+o+`ng chie^`u mu+a nhe., chi. la'i cha^.m ho+n mu+'c quy ddi.nh to^'i thie^?u, lie^`n bi. mo^.t cha`ng ca?nh sa't cho gia^'y pha.t vi` to^.i ...cha.y nhu+ ru`a bo`, la`m a?nh hu+o+?ng dde^'n traffic flow. Chi. cu+o+ng quye^'t ra To`a dde^? ca~i, ra(`ng chi. lo+'n tuo^?i, chie^`u xa lo^. mu+a u+o+'t ne^n chi. pha?i ca^?n tha^.n, cha.y trong lane be^n pha?i da`nh cho ngu+o+`i cha.y cha^.m, co+' sao la.i pha.t chi. ?? Ke^'t qua? la` chi. dda~ tha('ng vi` bu+~a ddo' To`a la` mo^.t ...phu. nu+~.

Thu' tha^.t, to^i cu~ng la` ...kha'ch kha' thu+o+`ng xuye^n no+i To`a! Vo+'i ddu? ?to^.i danh?, dda^.u xe qua' gio+`, que.o ddu+o+`ng ca^'m, ca^`m phone texting tre^n xe, nhu+ng co' la^`n nho+' ma~i, la` trong vo`ng hai tua^`n to^i co' ...ba gia^'y pha.t cu`ng mo^.t ddi.a ddie^?m, chi? la` nga`y gio+` kha'c nhau. Mang ba gia^'y pha.t va`o ga(.p To`a, o^?ng nhi`n to^i cu+o+`i:
- Ba ca'i gia^'y trong hai tua^`n, co^ cha.y xe kie^?u gi` the^'?

To^i ga^n co^?, ca~i:

- Thu+a Nga`i, to^i bie^'t cha.y qua tru+o+`ng ho.c chi? ddu+o+.c 30km/gio+`, nhu+ng dda^y chi? la` mo^.t go'c sa^n sau cu?a tru+o+`ng, gia'p vo+'i con lo^. lo+'n co' ma^'y lanes, kho' ai bie^'t ddu+o+.c, cho ne^n to^i kho^ng bie^'t cho+' kho^ng co^' ti`nh pha.m lua^.t. Bu+~a na`o ra?nh, o^ng thu+? ddi qua ddoa.n ddu+o+`ng na`y la` bie^'t lie^`n ha`...

O^?ng tha^'y to^i cu~ng co' ly', be`n gia?m 50%, ra kho?i to`a to^i sung su+o+'ng ddi tha(?ng dde^'n shopping mua sa('m vo+'i so^' tie^`n 50% mo+'i ...saved ddu+o+.c ta.i To`a .

O+? xu+' na`y, xe la` ddo^i cha^n, la` phu+o+ng tie^.n thie^'t ye^'u ne^n to^i dda`nh pha?i la'i xe . To^i kho^ng he^` quan ta^m xe dde.p xe sang, ma(.c du` cho^`ng to^i la^`n lu+o+.t ?le^n ddo+`i? ca'c loa.i xe ?brand name? cu?a DDu+'c, to^i va^~n trung tha`nh vo+'i Toyota, Nissan cu?a Nha^.t. Sau ma^'y la^`n thi ro+'t le^n ro+'t xuo^'ng, to^i cu~ng co' ba(`ng la'i, nhu+ng ma^'y na(m dda^`u to^i kho^ng da'm ddo^? xa(ng vi` ...so+., he^~ xe ga^`n he^'t xa(ng la` to^i re'o cho^`ng ddi ddo^?. DDe^'n nay to^i dda~ bie^'t ddo^? xa(ng nhu+ng ma^'y chuye^.n bo+m ba'nh xe, ru+?a xe thi` va^~n ?go.i ngu+o+`i ye^u da^'u? la`m giu`m.

Cho^`ng to^i na^ng niu gi`n giu+~ xe cu?a anh a^'y bao nhie^u thi` xe cu?a to^i ...thoa?i ma'i ba^'y nhie^u . Trong xe cu?a to^i la` tie^.m ...ta.p ho'a mini. Na`o lotion bo^i tay, lotion bo^i ma(.t cho^'ng na('ng, chai da^`u xanh, nay co' the^m chai sanitizer, va`i ca'i maskes, trong ho^.p xe la` hai ca'i sun glasses, gloves, chewing gums, va`i hu~ macadamia nuts pho`ng xa khi ke.t xe co' ca'i lo't da.. Du+o+'i sa`n la` ddo^i gia`y be^.t, phi'a sau ghe^' ngo^`i la` ca^y du` ne^'u tro+`i ddo^? mu+a pha?i ra kho?i xe, ro^`i ca'i jacket mo?ng vi` tho+`i tie^'t Canada no'ng la.nh ba^'t thu+o+`ng (gio^'ng to^i), va` mu`a ddo^ng thi` ghe^' sau co' mo^.t ca'i blanket, lo+~ to^i ma(.c ddo^` kho^ng ddu? a^'m, hoa(.c ddi le^~ no^?i ma'u ddie^.u, die^.n a'o dda^`m thi` ca'i blanket vo^ cu`ng hu+~u i'ch.

?Kha? na(ng? cha.y xe cu?a to^i, ba.n be` ngu+o+`i quen ai cu~ng bie^'t. Mo^~i la^`n to^i cho+? cha xu+' la` Nga`i ba?o kho^ng da'm tho+?, chi? ngo^`i ye^n la^`n chuo^~i ddo.c kinh, bo+?i to^i la`... ?chuye^n gia U- turn? vi` ma?i lo no'i chuye^.n ne^n ddi lo^' ddu+o+`ng. DDo^i khi ddang cha.y vo+'i to^'c ddo^. 60km/gio+` theo quy ddi.nh, to^i bo^~ng gia?m xuo^'ng 40 vi` lan man ve^` mo^.t ba`i vie^'t ba`i tho+ do+? dang, dde^'n khi bi. ca'c xe phi'a sau bo'p co`i, to^i mo+'i ...bu+`ng ti?nh tro+? la.i to^'c ddo^. 60. Mo+'i dda^y tre^n ddu+o+`ng ddi la`m, to^i ba^.t signal xin va`o lane tra'i, nhu+ng highway lu'c ddo' nhie^`u xe cha.y ra`o ra`o ne^n to^i...hoa?ng, cu+' dde^? signal chu+a da'm sang lane. To^i lie^'c qua kie^'ng be^n tra'i, ddu'ng lu'c chu? nha^n chie^'c xe lane ddo' nhi`n tha^'y to^i, o^?ng gio+ hai tay le^n tro+`i, co' y' than va~n: ?tro+`i o+i, tui nhu+o+`ng lane cho ba` na~y gio+`, sao ba` co`n ma('c co+? gi` ma` chu+a chi.u qua!??, to^i que^ xe^. cu'i dda^`u xin lo^~i ro^`i sang lane, tha^`m ca'm o+n ngu+o+`i ta`i xe^' de^~ ti'nh, kie^n nha^~n, kho^ng bu+.c bo^.i bo'p co`i hoa(.c vu+o+.t qua to^i ...da(`n ma(.t!

DDe^? ke^'t thu'c ba`i vie^'t, to^i xin ke^? ca^u chuye^.n mo+'i xa?y ra : To^i cha.y xe ra kho?i ca^y xa(ng, vi vu the^nh thang trong chie^`u gio' lo^.ng . Nhi`n le^n kie^'ng chie^'u ha^.u, to^i tha^'y mo^.t xe ddang cha.y theo . Ai va^.y ca`, to^i co' quen kho^ng?! La` ngu+o+`i dda`n o^ng da tra('ng, co+~ tuo^?i 40, ma(.c a'o so+ mi va` chie^'c ca` va.t ma`u nha.t, khuo^n ma(.t thanh tu', ddeo ca(.p kie^'ng tra('ng . Anh ta ngu+o+'c nhi`n to^i, du` to^i cha.y nhanh ho+n hay cha^.m la.i, anh ta va^~n ba'm theo. Cha? le~ anh ta la` ca?nh sa't chi`m, ma` to^i co' to^.i gi` chu+'! Hay la` anh ta muo^'n ...la`m quen ? Ui chu choa, to^i la` ?ga'i? U60, co`n cha`ng co+~ U50, ddu+`ng ho`ng ma` mo+ tu+o+?ng ?phi co^ng tre? la'i ma'y bay gia`? vo+'i to^i!

Ro^`i cu~ng to+'i nga~ tu+ dde`n ddo?, to^i du+`ng xe va` anh ta vu+o+.t qua lane, dda^.u ke^' be^n to^i . To^i bo^'i ro^'i, anh ta ke'o kie^'ng xe, ra da^'u muo^'n no'i chuye^.n, to^i nhanh cho'ng soi gu+o+ng tru+o+'c ma(.t, ro^`i o?n e?n ke'o kie^'ng xe, nhi`n anh ta cu+o+`i duye^n, chu+a ki.p mo+? mie^.ng thi` anh ta la lo+'n:
?Ba` chi. que^n ddo'ng na('p bi`nh xa(ng, tho^i bye nha!?

Edmonton, tha'ng 7/2022
KIM LOAN


KY? NIE^.M NGO.T NGA`O

Xo'm cu~ be' nho? cu?a to^i o+i
Nho+' qua' ddi tho^i, nho+' ca? ddo+`i
Ca(n nha` co' gia`n hoa gia^'y ddo?
Ky? nie^.m ho^m na`o cha(?ng phai pho^i
Tru+o+'c dda^y, to^i dda~ tu+`ng gia?i thi'ch ta.i sao to^i co' hai te^n: Te^n Thoa o+? nha` va` te^n Kim Loan tre^n khai sanh (chi? vi` ca'i na`ng ca sy~ ha't Ca(n Nha` Ngoa.i O^). Te^n Thoa la` do ma' to^i dda(.t, co`n te^n a(n theo co^ ca si~ no^?i tie^'ng la` do ba to^i ...nhe. da. nghe lo+`i o^ng nha^n vie^n ho^. ti.ch mo^.ng mo+ ddang say me^ ca^u ha't: ?em o+i tra'i dda^'t va^~n tro`n ..?.

To^i ddu+o+.c sinh ra va` lo+'n le^n o+? mo^.t xo'm nho? ven ddo^, ga^`n Nga~ Na(m Chuo^`ng Cho'. So+? di~ co' ca'i te^n na`y la` do tru+o+'c 1975, tho+`i chi'nh phu? Vie^.t Nam Co^.ng Hoa`, ngay Nga~ Na(m be^n ca.nh kho dda.n la` Tru+o+`ng Qua^n Khuye^?n, hua^'n luye^.n ca'c chu' cho' chuye^n nghie^.p dde^? phu.c vu. trong chie^'n tranh hoa(.c gi`n giu+~ tra^.t tu+. anh ninh xa~ ho^.i. Khi to^i ra Sa`i Go`n ho.c, co' mo^.t anh ba.n cu`ng tru+o+`ng muo^'n dde^'n nha` cho+i. Anh o+? trung ta^m pho^' thi., tre^n ddu+o+`ng Tru+o+ng DDi.nh phi'a sau vu+o+`n Tao DDa`n, chu+a bao gio+` bu+o+'c cha^n dde^'n Go` Va^'p, ne^n khi to^i chi? ddu+o+`ng dde^'n Nga~ Na(m Chuo^`ng Cho', anh nhi`n to^i, cu+o+`i:

- Sao em de^~ thu+o+ng va^.y, ma` la.i so^'ng o+? no+i co' ca'i te^n nghe ra^'t?du+~ do^.i va` cha(?ng tho+ mo^.ng chu't na`o!

To^i cu+o+`i cu+o+`i :

- Va` anh cha('c cha('n se~ bi. la.c ddu+o+`ng dda^'y nhe'!

Anh tuye^n bo^' :

- He?m Ba`n Co+` ro^'i ho+n canh he., anh co`n ti`m ra, huo^'ng gi` he?m Go` Va^'p xo'm em!

Thuo+? ddo', chu+a co' phone ne^n ddo^' ai ddi ti`m nha` trong he?m ma` kho^ng ho?i nhu+~ng ngu+o+`i xung quanh. Anh a^'y qua? la` co' kinh nghie^.m ?ti`m he?m? ne^n dda~ dde^'n ddu'ng con he?m xo'm to^i, nhu+ng xui cho anh ta, ga(.p ngay tha(`ng Tu+?ng, tha(`ng be' kho^n lanh nhu+'t xo'm. Tha(`ng Tu+?ng tra? lo+`i ra`nh ro.t:

- Em ba?o dda?m vo+'i anh mo^.t tra(m pha^`n tra(m, xo'm na`y kho^ng co' ai te^n Loan he^'t, anh lo^.n he?m ro^`i!

Anh a^'y tiu nghi?u ddi tro+? ra, mo^.t la't sau quay la.i, va^~n ga(.p tha(`ng Tu+?ng:

- Em o+i, ngu+o+`i ta chi? cho anh ddu'ng la` he?m na`y. DDe^? anh die^~n ta? chi. a^'y cho em nhe: chi. dde^? to'c ngang vai, ma('t mo^.t mi' lo't, da'ng cao cao...

- Xo'm em co' ma^'y chi. nhu+ the^', ai bie^'t anh muo^'n chi. na`o?

- A`, chi. a^'y ddi chie^'c xe dda.p ma`u va`ng, co' ca'i gio? xe phi'a tru+o+'c tha('t ca'i no+ ddo?, ho+i ...ma`u me` ca?i lu+o+ng ddo' cu+ng ?

- Xo+`i o+i, va^.y la` chi. Thoa! Anh co`n ke^? thie^'u ca'i ke.p to'c ma`u xanh tre^n dda^`u chi. a^'y, va` co`n ca'i ra(ng khe^?nh nu+~a?

- DDu'ng ro^`i! DDu'ng ro^`i!

Tha(`ng Tu+?ng le^n ma(.t, cu+. nu+.:

- Va^.y sao anh kho^ng no'i tu+` dda^`u cho kho?i ma^'t tho+`i gian cu?a em!

Ba` ba'n khoai mi` ngay dda^`u he?m nghe ca^u chuye^.n be`n go'p va`o:

- Ne^'u la` ca'i xe ddo' thi` chi? la` con be' Te.t!

Anh ba.n to^i va` tha(`ng Tu+?ng nga.c nhie^n, thi` ba'c a^'y cu+o+`i tu+o+i ro'i:

- Ho^`i mo+'i sanh ra, mu~i no' te.t le't a`, ne^n ma' no' go.i la` con Te.t, chi? co' ma^'y ngu+o+`i lo+'n tuo^?i mo+'i bie^'t ca'i te^n dda(.c bie^.t na`y tho^i dda^'y.

Chi. ba'n ddu ddu? dda' ba`o ke^' be^n lie^`n nha`o vo^, cu+o+`i mi?m chi:

- Tui kho^ng bie^'t Te.t, nhu+ng trong so^? ghi no+. cu?a to^i la` te^n Thoa Ruo^`i!

Anh ba.n to^i su+?ng so^'t:

- Thoa Ruo^`i? Ghi so^? no+.?

Ba^'y gio+`, chi. ba'n ddu ddu? mo+'i cu+o+`i tha`nh tie^'ng lo+'n, gia?i thi'ch:

- Ta.i vi` co^ a^'y co' ca'i mu.n ruo^`i nga`y tre^n khoe' mie^.ng be^n pha?i ne^n mo+? ha`ng ra^'t dda('t ha`ng. La^`n na`o do.n ha`ng, ddu'ng lu'c co^ a^'y ddi ngang la` to^i na`i e'p, na(n ni? co^? mo+? ha`ng. Co^ a^'y ba^.n ro^.n ddi ho.c suo^'t, nhu+ng va^~n ne^? lo+`i to^i ma` u?ng ho^., co^? no'i: ?Em kho^ng co' tho+`i gio+` ngo^`i a(n, chi. cu+' qua(?ng bi.ch ddu ddu? dda' ba`o le^n gio? xe em, dde^'n tru+o+`ng em se~ a(n, ro^`i tie^`n ba.c thi` 2-3 tua^`n em mo+'i thanh toa'n mo^.t la^`n nghen!?. Va^.y ddo', ca^.u ddu+`ng co' hie^?u la^`m, co^? kho^ng pha?i no+. nhu+ chu'a cho^?m dda^u!!!

The^' ddo', tru+o+'c khi "lo.t" va`o ddu+o+.c nha` to^i, anh a^'y pha?i qua vo`ng "so+ tuye^?n" dda^`u he?m, va` cu~ng he^n la` kho^ng bi. ro+'t... "tu+` vo`ng gu+?i xe"!!!

Va^.y ma` sau cuo^.c vie^'ng tha(m bi. ?le^n bo+` xuo^'ng ruo^.ng? ddo', anh no'i :

- Gio+` thi` anh tha^'y Nga~ Na(m Chuo^`ng Cho' thie^.t?dda'ng ye^u! DDe^'n mo^.t la^`n la` muo^'n dde^'n nu+~a!

Nga~ Na(m Chuo^`ng Cho' chi? la` te^n ddi.a danh xo'm to^i, ba^y gio+` dde^'n chuye^.n con cho' Kiki cu?a nha` to^i.

Thu' tha^.t, to^i cha(?ng pha?i loa.i ngu+o+`i ?ye^u ddo^.ng va^.t thie^'t tha?, ne^n khi anh Tu+ cu?a to^i mang no' ve^`, to^i cha(?ng he^` welcome no', du` chi? la` mo^.t ca'i nhi`n bi`nh thu+o+`ng. Co' nhu+~ng khuya ngo^`i ho.c ba`i, hoa(.c sau na`y ddi da.y, soa.n gia'o a'n, Kiki hay chui du+o+'i ga^`m ba`n co. qua^.y du+o+'i cha^n to^i, nha(`m lu'c ca(ng tha(?ng hay bu+.c mi`nh, to^i co ca(?ng dda' no' mo^.t ca'i ro~ ddau, no' chi? ki.p ke^u a(?ng mo^.t tie^'ng va` cu.p dduo^i?tha'o cha.y! (Xin ca'c chu' ba'c, ca'c anh chi. em trong Ho^.i Ba?o Ve^. thu' va^.t?tha lo^~i cho to^i). Nhu+ng Kiki la.i kho^ng he^` gia^.n to^i, mo^~i sa'ng va^~n cho+` to^i thu+'c da^.y, ddu+a to^i ra co^?ng va` chie^`u la.i ro^'i ri't ddo'n to^i ve^`. DDa(.c bie^.t, no' luo^n la` ngu+o+`i ba'o tin cho to^i bie^'t khi co' kha'ch dde^'n cho+i. Ma` no' bie^'t ddo.c ca? a'nh ma('t to^i nu+~a co+! Khi to^i vui ve? nie^`m no+? mo+? co^?ng cho kha'ch, no' cu~ng ?ho+'n ho+? tung ta(ng ddi theo sau. Co`n khi to^i mie^~n cu+o+~ng ddo'n kha'ch ?kho^ng cho+` ma` dde^'n?, no' la^`m lu~i la(.ng ye^n, ddo+.i cho chu? va` kha'ch an toa., no' ngang nhie^n ngo^`i ngay du+o+'i cha^n to^i vo+'i bo^. ma(.t ?hi`nh su+.?, la^u la^u nhi`n kha'ch ro^`i su?a khan mo^.t tie^'ng, co^ng khai la`m ?ky` dda` ca?n mu~i? va` body guard?ba?o ve^. co^ chu?!

Nhu+ng ky? nie^.m dde.p nha^'t giu+~a to^i va` Kiki la` co' la^`n to^i ddi vu+o+.t bie^n tha^'t ba.i, tro+? ve^` nha` giu+~a khuya, khi mo.i ngu+o+`i ddang ngu? say. To^i co`n cha^`n chu+` no+i co^?ng, dda~ nghe Kiki su?a vang vo^.i va~ tu+` be^n trong dde^? ngu+o+`i nha` to^i ra mo+? co^?ng. Vu+`a bu+o+'c va`o, Kiki nha?y xo^?ng va`o ngu+o+`i to^i, hi't ha`, ba`y to? su+. ?nho+' nhung? sau ma^'y nga`y xa ca'ch. Ro^`i to^i va` ba` chi. Ca? ngo^`i be^n the^`m dda' hoa sau be^'p nghe to^i ke^? chuye^.n vu+o+.t bie^n, no' cu~ng?ho'ng chuye^.n, ngo^`i cho^`m ho^?m, ngoa'c mo~m ra la('ng nghe say su+a, cha(?ng bie^'t co' hie^?u gi` kho^ng, ma` nu+o+'c da~i ro`ng ro`ng cu~ng kho^ng buo^`n khe'p mie^.ng la.i. To^i mi?m cu+o+`i, o^m dda^`u no' xoa xoa thay cho lo+`i ca'm o+n.

Tho+`i gian qua ddi, Kiki ca`ng gia` co^~i, tro+? be^.nh na(.ng va` kie^.t su+'c. Ma^'y nga`y ddo', no' na(`m im no+i go'c be^'p, cha(?ng ddoa'i hoa`i gi` dde^'n di~a thu+'c a(n tru+o+'c ma(.t. DDi la`m ve^`, to^i cu'i xuo^'ng ho?i tha(m, thi` hai ha`ng le^. cha?y da`i tu+` khoe' ma('t me^.t mo?i cu?a Kiki, a'm a?nh to^i suo^'t ddo+`i.

Va` chuye^.n gi` dde^'n pha?i dde^'n, Kiki ?ra ddi? trong mo^.t buo^?i chie^`u mu+a u a'm. Mo.i ngu+o+`i trong nha` cha(?ng ai no'i vo+'i nhau lo+`i na`o, da^'u no^~i ddau va`o be^n trong.

Ca(n nha` tro+? ne^n tro^'ng va('ng, buo^`n te^nh. Kho^ng co`n Kiki mu+`ng ro+~ ddo'n ddu+a to^i mo^~i nga`y no+i co^?ng. Kho^ng co`n nhu+~ng buo^?i tru+a he` e^m dde^`m, Kiki na(`m tha?nh tho+i, lim dim ma('t du+o+'i bo'ng ma't gia`n hoa gia^'y tru+o+'c sa^n. Kho^ng co`n nhu+~ng dde^m khuya, to^i ngo^`i soa.n ba`i, co' Kiki qua^'n qui't du+o+'i cha^n a^'m a'p?

La^`n dda^`u tie^n, to^i bo^~ng ba^.t kho'c va` cho+.t nha^.n ra ra(`ng, to^i dda~ ye^u Kiki bie^'t bao!

Kim Loan

Mu.c Lu.c

The^? le^. dde^? nha^.n Nguye^.t San Giao Mua`:

1) DDe^? va`o danh sa'ch cu?a NSGM (subscribe),
   xin gu+?i email ve^`  GiaoMua@hotmail.com

2) DDe^? ru't ra danh sa'ch cu?a NSGM (unsubscribe),
   xin gu+?i email ve^` GiaoMua@hotmail.com 

3. Mo.i chi tie^'t, the^? le^., tha('c ma('c, xin gu+?i ve^`:
   GiaoMua@hotmail.com


4. Mo.i ba`i vo+?, ddo'ng go'p, xin gu+?i ve^`:
   GiaoMua@hotmail.com 
   Nguye^.t San Giao Mua`
   Homepage: http://www.GiaoMua.com


The^? le^. gu+?i ba`i cho Nguye^.t San Giao Mua`:

 

Mong ba.n gu+?i Ba`i cho GM theo ca'ch na`y la` to^'t nha^'t :
  

1. Du`ng ma^~u chu+~ Vietnet (VIQR) hay Unicode
2. Vie^'t Hoa chu+~ dda^`u cu?a ba`i va` bu't hie^.u. Vi' du.: Gio.t Mu+a Tre^n La'cu?a NS Pha.m Duy
3. Gu+?i ba`i ngay trong email (kho^ng ke`m file), dde^? cho BBT kho?i ma^'t co^ng download xuo^'ng dde^? ddo.c
4. Gu+?i ta^'t ca? ca'c ba`i trong 1 tha'ng 1 la^`n trong1 email, ne^'u tie^.n. 
5. Ba`i vo+? xin gu+?i dde^'n tru+o+'c nga`y 25 mo^~i tha'ng
6. Mo.i chi tie^'t, the^? le^., tha('c ma('c, xin gu+?i ve^`: GiaoMua@hotmail.com


Ca'm o+n ba.n ra^'t nhie^`u, vi` nha^n su+. co' ha.n, BBT kho^ng the^? ngo^`i dda'nh ma'y la.i tu+`ng dde^` ba`i hay bu't hie^.u. 

 

  

    

      

	DDi.a Chi? Lie^n La.c:
	

	Nguye^.t San Giao Mua`

		P.O . Box 	378

		Merrifield, Virginia 22116

		USA

    
  

Trang Nha` 







Web Site Hit Counter





 

Copyright
2002 by Giao Mua` e-magazine and respective authors